________________
સાથે આવા પ્રવાસોમાં લોજવાળા, ઘોડાગાડીવાળા કે રિક્ષાવાળાને છેતરવાનું પ્રાયોગિક શિક્ષણ પણ ક્યારેક અપાતું હોય છે.
સ્કૂલોમાં યોજાતા “આનંદ બજારમાં વિદ્યાર્થીઓ વિવિધ ચીજ વસ્તુઓનો સ્ટોલ બનાવીને પોતે વેપારી બને છે અને આવા આનંદ બજારો ઘરાકને કેમ . ઓછું આપવું, ખરાબ આપવું અને વધુમાં વધુ નફો કેમ કરવી તેની પ્રાયોગિક શિક્ષણશાળા બની રહેતી હોય છે.
શિક્ષણ સંસ્થાના વહીવટ માટેની ચૂંટણીઓમાં પણ ભરપૂર અને ગંદુ રાજકારણ અને બેફામ ભ્રષ્ટાચાર ખેલાતા હોય છે. ઘણીવાર વિદ્યાર્થીને જેમ ડોનેશન કે કરશન વગર પ્રવેશ મળતો નથી તેમ નોકરી કે પ્રમોશન મેળવવા ઇચ્છતા શિક્ષકે પણ કંઇક “સમર્પણ' કરવું પડતું હોય છે. શિક્ષણ સંસ્થાનું સમગ્ર માળખું જ જ્યારે અર્થવાસનાથી ગંધાતું હોય ત્યારે આવી શિક્ષણ સંસ્થાને એક ધંધાધારી કંપની જ કહેવી જોઇએ. પછી વિદ્યાર્થી કોમોડિટી કે ગુસથી વિશેષ કોઇ સ્ટેટસ પામી શકે તો જ નવાઇ !
આજની શિક્ષણ સંસ્થાઓ માત્ર ઉત્પાદનલક્ષી છે, સર્જનલક્ષી નથી. There is difference between production and creation. શિક્ષિતોનું ઉત્પાદન થયા કરે છે પણ સભ્ય, સર્જન અને સંસ્કારી સમાજનું સર્જન ક્યાં થાય છે ? ઉત્પાદન કરે તે કારખાનું કહેવાય, સર્જન તો ઉદ્યાનમાં થાય. આજની શિક્ષણસંસ્થાઓ પાસે ઉદ્યાનની સર્જનાત્મકતા કે મહેંક કશું ય નથી. ત્યાં તો છે ભ્રષ્ટાચારના કાળા ધૂમાડાનું પ્રદૂષિત વાતાવરણ અને અસભ્યતાઓનાં ગંદા પાણીનું ડ્રેનેજ..
ગલીના નાકે કોઇ હોસ્પિટલ ઊભી હોય તો ગલીનું વાતાવરણ તેની ચાડી ખાય. ગલીના છેડે કોઇ ભવ્ય મંદિર ઊભું હોય તો આખી ગલીની આવજામાં મંદિર વર્તાતું હોય છે. સ્થળવિશેષની સુગંધ આસપાસની હવામાં પ્રસરતી હોય છે. કોલેજના રસ્તા પર પણ કોઇ ચોક્કસ પ્રકારનું વાતાવરણ નિર્મિત થયેલું હોય છે, પણ તે વિદ્યાધામના સ્ટેટસના ચૂરેચૂરા કરનારું હોય છે. આજુબાજુના રહેવાસીઓને પોતાના સંતાનોના સંસ્કાર અંગે ચિંતા ઊભી થતી હોય તેવા વાતાવરણ વચ્ચે વિદ્યાર્થીમાં સંસ્કારો પ્રગટવાની તો વાત જ છોડો.
શિક્ષણની સોનોગ્રાફીe
