________________
ન
અહીં ભાષા વિનાશ એને જ મુખ્ય ઓબ્જેક્ટ કોઇ ન સમજે. મરનારી પ્રત્યેક ભાષા પોતાની સાથે, જે તે સમાજની અસ્મિતા (આઇડેન્ટિટી) લેતી જાય છે. મેક્સિકોના નોબલ પારિતોષિક વિજેતા એક્ટીવીઓ પાઝે ક્યાંક લખ્યું છે : "With Every language that dies; an image of mankind is wiped out." આનો અર્થ એ થયો કે સંસ્કારપ્રિય અને ધર્મનિષ્ઠ પ્રજાની ભાષાને જ્યારે ધક્કો લાગે છે ત્યારે તે ધક્કો માત્ર ભાષાને જ નહીં, ભાષા દ્વારા ભાવનાને પણ લાગે છે. ગુજરાતી શબ્દકોષમાંથી માત્ર એક ‘પાંજરાપોળ’ શબ્દને લુપ્ત કરવો હોય તો જગત આખામાં કેટલા બધા ફેરફારો કરવા પડે ? આવા અનેક ઉદાત્ત આશયો સાથે સંકળાયેલી ભાષા ડચકાં લેશે ત્યારના જગતની કલ્પના પણ ધ્રુજાવી દે તેવી હશે.
સંસ્કારી પ્રજાની ભાષા ઉમદા વિચારોની વાહક હોય છે. તે ઉમદા વિચારો સુધી પહોંચવા માટે તે ભાષા, નીસરણીનું કામ કરે છે. આથી તે ભાષા પણ ઉપાસ્ય બને છે. જૈનદર્શનમાં અક્ષરશ્રુતને પણ ઉપાસ્ય ગણ્યું છે. ભગવાન મહાવીર અને ગૌતમગણધરના પ્રશ્નોત્તરોને આવરી લેતા જૈન આગમ શ્રી ભગવતી સૂત્રના પ્રારંભમાં જ ગણધર શ્રી સુધર્મા સ્વામીએ ‘ણમો બંભીએ લિવિએ' સૂત્ર દ્વારા બ્રાહ્મી લિપિને પણ નમસ્કાર કર્યો છે.
સારાંશ એ છે કે, ભાષા એ ભાવનાઓ સાથે જોડાણ કરાવતો સેતુ બની શકે. માતૃભાષા એ શૈક્ષણિક દૃષ્ટિએ લાભ આપવા ઉપરાંત સંસ્કૃતિ અને ધર્મના ધબકારને જીવંત રાખે છે. પણ આ સાદી સમજણ કેટલા હૈયે જીવંત હશે?
કાઠિયાવાડના ગામડાનો કોઇ માણસ પરગામ જતો હતો. સાથે તેની પત્ની પણ હતી. તેના પગમાં મહેંદી મૂકાવેલી. રસ્તામાં એક નદી ચાલીને પાર કરવાની હતી. બાપૂ તો મૂંઝાયા. પાણીમાં ચાલવાથી તો મહેંદીનો રંગ નીકળી જાય. આ તો કેમ ચાલે ? બાપૂએ સાહસિક અભિગમ અપનાવ્યો. પત્નીને ઊંધી કરીને તેના પગ હાથમાં પકડી રાખીને બાપૂ નદી પાર થઇ ગયા. સામે કિનારે ગયા પછી ખ્યાલ આવ્યો કે પત્નીનું મોઢું સતત પાણીમાં રહેવાના
શિક્ષણની સોનોગ્રાફી
૩૨
