________________
ન લાગે, પણ કેટલો તથ્યપૂર્ણ છે કે ગુડબાય કલ્ચરના ચાહકોને નહિ સમજાય. આંધળાને અંગ્રેજીમાં બ્લાઇન્ડ કહેવાય, પણ પ્રજ્ઞાચક્ષુ માટે અંગ્રેજી શબ્દ કયો? વિધવાનું અંગ્રેજી મળે પણ ગંગાસ્વરૂપનું અંગ્રેજી રૂપાંતર કરી જુઓ ! પીડિતોને પણ સુખદ સંબોધનોથી બોલાવનારની શુભ ભાવનાઓનો આ શબ્દદેહ છે.
અહીં કોઇ ભાષાનું અવમૂલ્યન કરવાનો ઇરાદો નથી. મૂળ વાત આટલી જ છે કે દરેક ભાષાની સાથે અલગ જીવનશૈલી વણાયેલી હોય છે. ભાષા એ માત્ર શબ્દાર્થોનું જ પ્રત્યાર્પણ કરીને અટકી જતી નથી. ભાષા દ્વારા સંલગ્ન સંસ્કૃતિનું પ્રત્યારોપણ પણ થતું હોય છે. આ પ્રત્યારોપણની પ્રક્રિયા પૂર્ણ થતાં ક્યારેક બે ત્રણ પેઢી પણ લાગે. પણ શિક્ષણનું માધ્યમ આવી પ્રક્રિયા આરંભે છે તે વાત ચોક્કસ છે.
સવારના નાસ્તાને “બ્રેકફાસ્ટ' તરીકે ઓળખતા આજના કોન્વેન્ટ વિદ્યાર્થીને ખ્યાલ પણ નહીં હોય કે તેને દેશી ભાષામાં “શિરામણ' કહેવાય. બ્રિટનનો “બ્રેકફાસ્ટ' શબ્દ આપણા શિરામણ' શબ્દને અદશ્ય કરે છે એટલો જ માત્ર તેનો અપરાધ નથી. “શિરામણ' શબ્દનો સંબંધ બાજરીના ગરમાગરમ રોટલા અને શેઢકડા દૂધ સાથે છે. બાજરી અને દૂધનો સંબંધ બાજરીની ખેતી અને દૂધાળા ઢોર સાથે છે. જ્યારે બ્રેકફાસ્ટનો સંબંધ બ્રેડ, બિસ્કિટ અને કોર્નફ્લેક્સ સાથે છે.
જે રાષ્ટ્રમાં ગૌશાળા, પશુ, રબારી, ખેતર, ખેતી, ખેડૂત ને આવું ઘણું બધું હાજર હોય ત્યારે શબ્દકોષમાં “શિરામણ' શબ્દ માટે જગ્યા હોય છે. શબ્દફેર એ શૈલીના ફરક સુધી લંબાય છે. પેઢીઓથી ચાલી આવતી ભોજનશૈલી છેલ્લી એકાદ પેઢીથી અચાનક બદલાઇ હોય તેવું જો-લાગતું હોય તો ભાષા પરિવર્તનનાં મૂળિયાં ધ્યાનથી ફંફોસી જુઓ. બીજું પણ ઘણું બધું બદલાઇ રહેલું જણાશે.
‘રાણીબાનું ચિત્ર' અને 'ક્વીનના પોર્ટેટ'માં માત્ર શબ્દફેર હોતો નથી. રાણીબાના ચિત્રમાં ફ્લાઇંગ ગાઉન ન હોય ને ક્વીન એલિઝાબેથને માથે ઓઢણી ન હોય.
આપણા કાળગણનાના માધ્યમ તરીકે વિક્રમ કે વીરની સંવત હવે પંચાંગમાં પૂરાઇ ગઇ છે. ઇસવી સન એ જ યુનિવર્સલ માધ્યમ બન્યું છે. તે ય
શિક્ષણની સોનોગ્રાફી
