Shabdonu Saundarya

Author(s): Muktivallabhvijay
Publisher: Pragna Prabodh Parivar

Page 20

આવે. તેથી આપણા શબ્દોમાં આપણાં મનની વિચારધારાનું પ્રતિબિંબ પડે છે. આ વાત જેમ સાચી છે તેમ એ પણ સમજી રાખવું જોઇએ કે આપણાં મુખમાંથી નીકળેલા વચનના આધારે બીજાનું મન પણ તેવું ઘડાતું હોય છે. મનના સદ્વિચારો કે દુષ્ટવિચારો ચેપ ફેલાવતા વાયરસ જેવા છે. જીભમાંથી નીકળતા વચનો મનના દુષ્ટ વિચારો વાણી દ્વારા વ્યક્ત નથી થયા ત્યાં સુધી તે એક વ્યક્તિને જ નુકસાન કરશે પણ વ્યક્ત થઇ ગયા પછી અનેકોને નુકસાનીની ઝાપટમાં લેશે.
અન્ય પ્રાણીઓ કરતાં મનુષ્યને શ્રેષ્ઠ ગણવામાં આવે છે, તેનું કારણ શું હશે ? આંખની બાબતમાં તો બિલાડી માણસને આબાદ હરાવી દે તેમ છે. નાક તો માણસ કરતાં કીડીનું વધુ તીક્ષ્ણ હોય છે. કૂતરો પણ ચપ્પલ આદિ સૂંઘીને ચોરનું પગેરું પકડી પાડતો હોય છે. માનવના હાથ કરતાં ગોરીલાના હાથ વધુ ચપળ અને તાકાતવાળા હોય છે. પગની વાત કરીએ તો હાથીના પગ આગળ માનવપગ સાવ વામણા છે. વાળ રીંછને ઘણાં છે અને દાંત અને નખ વાઘ-સિંહના તીક્ષ્ણ છે, કાન હાથીનાં ઘણાં મોટા છે. અને હરણના કાન ઘણા શબ્દને બહુ દૂરથી પકડી શકે છે. આમ લગભગ બધા અંગોની બાબતમાં કોઇને કોઇ પ્રાણી માનવીને મહાત કરી જાય છે. હવે બાકી રહી બુદ્ધિ અને જીભની વાત. આ બે બાબતમાં માનવી પશુ કરતાં ચડિયાતો છે. મનુષ્યની શ્રેષ્ઠતા પુરવાર કરવામાં જીભનો બહુ મોટો ફાળો છે. મનના તરંગો, હૃદયના ભાવો કે દિલની લાગણીઓને વ્યક્ત કરી આપવાનું સૌભાગ્ય માત્ર માનવ • જીભને જ વરેલું છે. સર્વ પ્રાણીઓમાં પોતાને શ્રેષ્ઠ ગણાવવામાં મહત્ત્વનો ભાગ ભજવનાર જીભનું માનવી પર મોટું ઋણ છે.
ગાય, ભેંસ, ઘોડા અવાજ કરી શકે છે પણ પોતાના વિચારો, લાગણીઓ અને ભાવોને જીભથી વ્યક્ત કરવા બિલકુલ અસમર્થ છે. કકડીને ભૂખ લાગી હોય કે તૃષાથી તાળવું શોષાતું હોય, તે બિચારા ભોજન કે પાણીની માંગણી વાણી દ્વારા જરાય ન કરી શકે. કોઇ વગર વાંકે પીઠ ઉપર ચાબુકના ફટકા મારે તોય વાણીથી તેનો જરાય પ્રતિકાર ન કરી શકે કે કોઇને ફરિયાદ પણ ન કરી શકે. કેટલાક મનુષ્યો પણ બિચારા જન્મથી મૂંગા અને બોબડા હોય છે. તેમના હૃદયમાં ઘણી લાગણીઓ ઊમટે, મન ઘણાય વિચાર કરે કે શરીરમાં કાંઇ
23
૧૫