Shabdonu Saundarya

Author(s): Muktivallabhvijay
Publisher: Pragna Prabodh Parivar

Page 46

તલવારનો ઘા તો માત્ર શરીરને અસર કરે છે પણ વચનનો ઘા મન અને હૃદયને અસર કરતો હોવાથી તે બેની સાથે સંકળાયેલા લાગણી, ઉત્સાહ, સંબંધ, સંપ, શાંતિ, વ્યવહાર આદિ બધાને અસર કરે છે. તેથી જ ઇજાની વિસ્મૃતિ સહેલી છે, અપમાનની વિસ્મૃતિ અઘરી છે. માટે જ વાણીમાં કઠોરતા વર્જ્ય છે અને મીઠાશ ખૂબ જરૂરી છે. કાગડો કદાચ આશીર્વાદ આપતો હોય તો પણ અપ્રિય લાગે છે અને કોયલ કદાચ અભિશાપ આપે તો પણ તે પ્રિય લાગે છે. શબ્દના માધુર્યનો આ મહિમા છે.
ભાષા પાસે ઘણી મોટી શબ્દ સમૃદ્ધિ છે. શબ્દકોષ અને ભાષાશાસ્ત્ર દરિદ્ર અને કંગાલ નથી. કોઇ પણ વાત રજૂ કરવા માટે મીઠા અને પ્રિય શબ્દો મળી શકે છેઃ રજૂઆત ફરે તો અર્થ ભલે એક રહે પણ અસર બદલાઇ જાય છે. એક રાજાએ રાત્રે સ્વપ્નમાં પોતાના દાંતની બત્રીસી પડી ગયેલી જોઇ. આ સ્વપ્નનો ફલાદેશ જાણવા સવારે તેણે એક જોષીને બોલાવ્યા. જોષીએ સ્વપ્નનો ફલાદેશ જણાવતા કહ્યું: “રાજન્, આપનું સ્વપ્ન ઘણું અશુભ છે અને અમંગલ ભાવિનું સૂચન કરે છે. આપના સ્વપ્ન પરથી જણાય છે કે, આપના વિશાળ પરિવારમાંથી સૌથી પહેલું મૃત્યુ આપનું થશે.'' જોષીના મુખેથી આ અનિષ્ટ અને અમંગલ વાત સાંભળીને રાજાએ તેને અપમાનિત કરીને તગેડી મૂક્યો. નગરના બીજા મોટા જોષીને બોલાવીને રાજાએ સ્વપ્નની વાત કરી. સ્વપ્નનો ફલાદેશ જણાવતા જોષીએ કહ્યું: “નામદાર રાજન્, આપનું કલ્યાણ થાઓ. મંગલ થાઓ, શુભ થાઓ, જય થાઓ, વિજય થાઓ. આપને ગઇ રાત્રે આવેલું આ સ્વપ્ન તો અત્યંત શુભ અને મંગલ ફળને આપનારું છે. આ સ્વપ્નથી જણાય છે કે આપ ખૂબ સુખ અને સૌભાગ્યવાળા છો. આપના વિશાલ પરિવારમાંથી કોઇ પણ વ્યક્તિનું મૃત્યુ આપે નજરે જોવું નહિ પડે તેવું મહાન સોભાગ્ય આપ ધરાવો છો.’’ સ્વપ્નનો આ ફલાદેશ સાંભળીને રાજા અત્યંત આનંદિત થયો અને પુષ્કળ ધન આપીને જોષી મહારાજનું અભિવાદન કર્યું.
મરી ગયો, ગુજરી ગયો, મૃત્યુ પામ્યો, અવસાન પામ્યો, સ્વર્ગવાસ પામ્યો. એક જ અર્થને જણાવતા આ જુદા જુદા ક્રિયાપદોમાં કઠોરતાની કે મીઠાશની માત્રા જુદી જુદી છે. “આજે તમે કેમ મોડે સુધી ઘોર્યા ?'' તેમ
૪૧