________________
ધિમાં મૂકતો હોય, કોઈને ભારે પીડા પહોંચાડતો હોય તો સત્ય કેવી રીતે કહી શકાય ? હરણની દિશા શિકારીને બતાવનાર સાચું બોલે છતાં એક નિર્દોષ પશુના જાનને જોખમમાં મૂકનાર હોવાથી તે ભાષા સત્ય-ભાષા નથી.
| મુનિરાજ જંગલમાં એક ઝાડ નીચે ઊભા હતા. એક હરણ ત્યાંથી દોડતું આવીને પૂર્વ દિશામાં જતું તેમણે જોયું. પાછળ દોડતો શિકારી આવ્યો. મુનિને પૂછ્યું “હમણાં એક હરણને જતું જોયું ? કઈ દિશામાં ગયું ?' વિચક્ષણ મુનિએ શિકારીને જવાબ આપ્યોઃ “જેણે જોયું છે તેને બોલતા નથી આવડતું, જેને બોલતા આવડે છે તેણે જોયું નથી.” જોનાર તરીકે આંખ અને બોલનાર તરીકે જીભ તે મુનિશ્રી ને અભિપ્રેત હતી. જૂઠ બોલવું ન પડ્યું અને અહિત કોઈનું થયું નહિ.
બીજાનું અહિત નોંતરનારી ભાષા તે પાપભાષા છે. વાણી દ્વારા કોઈનું અહિત પણ કરી શકાય છે અને કોઈનું પરમપિત પણ થઈ શકે છે. બાજી બગાડી પણ શકાય છે અને સુલટાવી પણ શકાય છે. સજજન પુરુષે આ જ વિચારવું જોઈએ કે પવિત્ર વચનશક્તિ પ્રાપ્ત થઈ છે તો બીજી શા માટે સુલટાવી ન દઉં ? તદ્દન બગડેલી ઘડિયાળને પણ સારી કરી આપે તે કારીગર. ખરાબ શબ્દો સાંભળવા છતાં યોગ્ય અને સુંદર રજૂઆત કરી શકે તે જ ખરો કારીગર છે. .
બગદાદના બાદશાહ પાસે ફરિયાદ આવી કે, “એક માથાભારે વિદેશી માણસ બધા સાથે ઝગડા કરે છે.' બાદશાહે તેને બોલાવીને તતડાવ્યો. તેને સખત સજા કરવાની જાહેરાત કરી. પેલો વિદેશી માણસ આ ભાષા તો નહોતો જાણતો પણ ઈશારાથી સમજી ગયો. તેને આવેશ આવી ગયો. પોતાની ભાષામાં બાદશાહને ગાળો દેવા લાગ્યો. બાદશાહે પૂછ્યું “આ શું બકે છે ?' દિવાન ઘણી ભાષાનો જ્ઞાતા હતો. તેણે કહ્યું “એ કહે છે કે મારી ભૂલ થઈ ગઈ. અહીંની ભાષા મને આવડતી નથી માટે ગેરસમજને કારણે મારામારી થાય છે, પણ આપ દયાળુ મને માફ કરો.”
તે વાત સાંભળીને બાદશાહનો રોષ ઠંડો પડ્યો. તે માણસને માફી આપી. પ્રધાને તેની ભાષામાં થોડી હિતશિક્ષા આપીને તેને વિદાય કર્યો. બીજો વજીર પણ આ ભાષા જાણતો હતો. તેણે વાંધો ઉઠાવ્યો. બાદશાહ સમજદાર
૮
૫
