________________
રૂપસેન ચરિત્ર' ના એક શ્લોકમાં જણાવ્યું છે કે પૂર્ણિમાનો ચંદ્ર, શીતલ જલ, ચંદનનું કાષ્ઠ કે વૃક્ષની શીતલ છાયા કરતાં પણ મધુર અક્ષરોમાં બોલાયેલી વાણી વધુ આલાદ આપે છે ઃ
न तथा शशी न सलिलं न चन्दनं नापि शीतलच्छाया । आह्लादयति मनुष्यं यथा हि मधुराक्षरा वाणी ।।
જેનાથી અન્યનું દિલ દુભાય તેવી વાણી બોલાવાની મહર્ષિઓ મના કરે છે. ચાબુકના મારનું તો માત્ર ચામડી પર જ નિશાન રહે છે, જબાનનો ઘા હૃદયને વધે છે. તમામ શસ્ત્રયુદ્ધો મોટેભાગે શબ્દના યુદ્ધથી શરૂ થતા હોય છે. શસ્ત્રના ઘા રૂઝાય છે, શબ્દના ઘા જલદી રૂઝાતા નથી.
છુરીકા, તીરકા, તલવારકા ઘાવ ભરા, લગા જો જખ જબાંકા, હંમેશા રહા હરાભરા.
કાંટા કરતાં પણ કઠોર શબ્દ વધુ ભયંકર છે. કાંટો પગમાં વાગે છે, કટુ શબ્દ હૃદયમાં ખેંચે છે. કાંટો ખોતરવાથી નીકળી જાય છે, કટુ શબ્દ યાદ કરવાથી વધુ પડે છે. કાંટાની વેદના બે ઘડીની છે, કટુવેણની વેદના વર્ષોનાં વર્ષો સુધી રહી શકે છે. કાંટો વાગનારને જ દુઃખી કરે છે, કટુવેણ બેંકને દુઃખી દુઃખી કરી નાંખે છે. કાંટાના કોઇ પ્રત્યાઘાતો નથી, કટુવેણના પ્રત્યાઘાતો પડે તો કટુ પરંપરા ચાલે છે.
કૂતરાની જીભમાં ઘા રૂઝવવાની ગજબની શક્તિ રહેલી છે. તેથી જ તેના શરીર પર કોઇ ઘા પડે ત્યારે સોફામાઈસિન કે બેટનોવેટ ક્રીમ લેવા કૂતરાને મેડિકલ સ્ટોર પર જવું પડતું નથી. પોતાની જીભથી પડેલા ઘાને ચાટીને કૂતરો ઘાને રૂઝવી દેતો હોય છે. પણ માનવી જીભનો ઉપયોગ ઘા રૂઝવવાને બદલે મોટેભાગે ઘા પાડવા માટે કરતો હોય છે. કૂતરા અને માનવ વચ્ચેનો તફાવત જળવાઇ રહે તેવો કદાચ માનવીનો આશય હશે શું ? કેવી રીતે ઘા પાડવા અને પડેલા ઘાને કેવી રીતે ઊંડા કોતરવા તેની કુશળ હથોટી માનવજીભ ધરાવે છે.
સવારે શું ખાધું હતું તે સાંજે ભુલાઇ જાય છે. પાઠ્યપુસ્તકનો પાઠ કે શાસ્ત્રનો શ્લોક યાદ રાખવામાં ઘણી મુશ્કેલી પડે છે. ઘણા વખતે મુલાકાત
૩૯
