Shabdonu Saundarya

Author(s): Muktivallabhvijay
Publisher: Pragna Prabodh Parivar

Page 42

પ્રિય વચન બોલવાથી સહુને આનંદ થાય છે, તેથી પ્રિય વચન જ હંમેશા બોલવું, વચનની બાબતમાં કોઇ દરિદ્રતા તો છે નહિ.
એક ડૉકટરને એક વાર સહજ પૂછેલું: આજકાલ ડાયાબીટીસનો રોગ કેમ આટલો બધો વ્યાપક બન્યો છે ?” “જીભની મીઠાશ પેટમાં અને લોહીમાં ઊતરી ગઇ છે, તેથી ડાયાબીટીસ વ્યાપક બન્યો છે.' ડૉકટરના જવાબમાં રમૂજની સાથે માર્મિક વ્યંગ હતો. પડતા કાળના પ્રભાવે શેરડીના રસની મીઠાશ ઘટી, આમ્રફળનું માધુર્ય ઘટહ્યું કે પાણીની મીઠાશ ઘટી તેમાં બહુ નુકસાન નથી. પણ, વાણીની મીઠાશ ઘટે તેમાં મોટું નુકસાન છે. એકની એક વાત પ્રિય વાણીમાં પણ જણાવી શકાય છે અને કડવાશથી પણ કહી શકાય છે. અર્થ એ જ સમજાય છે પણ અસર બદલાય છે.
- “મારા બાપાની વહુ” અને “મા” બંને સંબોધનો એક જ અર્થ જણાવે છે, પણ પહેલું સંબોધન કટુરસનું કૂંડુ છે, બીજું અમૃતની પ્યાલી ! જેનો પતિ મૃત્યુ પામ્યો છે તેવી સ્ત્રીને વિધવા પણ કહેવાય, “રાંડેલી' પણ કહેવાય અને ગંગા સ્વરૂપ' વિશેષણ પણ લગાવી શકાય. “ગંગા સ્વરૂપ જમનાબેન' કહો કે રાંડેલા જમનાબેન' કહો, અર્થ એક જ છે, અસરમાં મોટો ફેર છે. સધવા કુસુમબેનને “નહિ રાંડેલા કુસુમબેન” કહેશો તો તેમને કડવું ઝેર જેવું લાગશે અને “અખંડ સૌભાગ્યવતી કુસુમબેન” કહેશો તો મીઠું મધ જેવું લાગશે. પ્રજ્ઞાચક્ષુ શબ્દમાં માધુર્ય છે, “આંધળો' શબ્દમાં કઠોરતા. “બાંડો” અને “કાણો' શબ્દની કઠોરતા તેના કરતાં પણ ચાર ચાસણી ચડી જાય. વૃદ્ધ-પુરૂષ થવાનું કોઇને એટલું ન કહે જેટલું ડોસો થવાનું ! “ઢેડ’ શબ્દની તીણતા નિવારવા ગાંધીજીએ “હરિજન” શબ્દ શોધ્યો. ભારે શરીરવાળાને તમારું શરીર સ્કૂલ કેમ થયું ?' તેવું કોઈ પૂછે તો બહુ વાંધો નથી હોતો. પણ “જાડિયો' શબ્દ સાંભળવો ગમતો નથી. “નિઃસંતાન' શબ્દ “વાંઝિયા' જેટલો કડવો નથી. “અપરિણીત શબ્દ અપ્રિય ન લાગે, “વાંઢો' શબ્દ પ્રિય ન લાગે. નાદાર બનેલાને કદાચ કોઇ અંગત વ્યક્તિ દિલસોજીથી પૂછે કે, ભાઈ તમારે નાદારી કેમ નોંધાવવી પડી ?'' તો તે હદય ખોલીને વાત કરે. પણ તોછડાઇથી કોઇ પૂછે કે, “અલ્યા, તેં દેવાળું કેમ કુંક્યું ?' તો તેના બળતામાં ઘી હોમાય.
૩૭