Shabdonu Saundarya

Author(s): Muktivallabhvijay
Publisher: Pragna Prabodh Parivar

Page 31

એક બાદશાહને મંત્રીની જરૂર હતી. મંત્રીપદ માટે ઉમેદવાર તરીકે આવેલા લઘુક નામના (ચતુર) પુરુષને તેણે ચાર પ્રશ્નો પૂછયા અને તેણે સચોટ જવાબો આપ્યા. તે જવાબોથી તુષ્ટ થઇને બાદશાહે તેને મંત્રી બનાવ્યો. બાદશાહે પહેલો પ્રશ્ન પૂછયો હતોઃ “સૌથી મોટો પુત્ર કોનો?” “ગાયનો.”
બીજો પ્રશ્ન : “સૌથી મોટો દાંત કોનો ?' “હળવો.” ત્રીજો પ્રશ્ન “સૌથી મોટું પેટ કોનું?” “પૃથ્વીનું.”
ચોથો પ્રશ્ન : “સૌથી વધુ હોંશિયાર કોણ ?' “ઉચિત બોલવાનું જાણે તે.”
વાણીનો મહિમા ગાવા મહર્ષિઓએ ઘણી વાણી વહેતી મૂકી છે. વાણીને પુરુષનું આભૂષણ કહેવામાં આવે છે. એક સંસ્કૃત સુભાષિતમાં જણાવ્યું છે કે બીજા આભૂષણો તો કાલક્રમે ઘસાઇ જાય. વાણી એ જ માનવીનું અકાઢ્ય આભૂષણ છે. વાગ્યે સમસટ્ટોતિ પુરુષ યા સંસ્કૃત વાર્થ ‘સુસંસ્કૃત વાણી જ પુરુષને મનોહર શોભાથી શણગારી દે છે. ચહેરો રૂપાળો હોય, આભૂષણો મોંઘેરા હોય, વસ્ત્રો જાજરમાન હોય પણ વાણી તુચ્છ અને હીન હોય તો માણસ રૂપાળો છતાં કદરૂપો છે, સ્વચ્છ છતાં મલિન છે, ભૂષિત છતાં અભૂષિત છે અને વસ્ત્રયુક્ત હોવા છતાં નગ્ન છે અને વાણીનો સમ્યગૂ વિલાસ જેની પાસે નથી તે શ્રીમંત હોવા છતાં નિર્ધન છે. વાણીનો સુવિલાસ ધરાવનારા નિર્ધન હોય તે પણ મહાશ્રીમંત છે. વાવી વાપુને વસતિ વેત્ છે નામ રીનો નન: ?’ માટે, આપણે વાણીનો મહિમા જાણવો છે. વચનની કળા શીખવી છે. જીભને વશમાં રાખવાની હથોટી મેળવવી છે. કારણ કે, ધર્મદાસગણિ મહારાજ ઉપદેશમાલા નામના ગ્રંથમાં ચેતવે છે કે મોટા મહર્ષિઓના સાધનાના મહામહાલયને પણ જમીનદોસ્ત કરવાની તાકાત જીભમાં પડેલી છે. આપણે હેઠા નથી પડવું, ઊંચે ચડવું છે. ખાઇમાં નથી પટકાવું, શિખરે પહોંચવું છે. હોનારત નથી સર્જવી, હરિયાળી ખીલવવી છે. તેથી વાણીને વાપરવાની કળા શીખવી જ પડશે.
વનસ્પતિ આદિ અનંત જીવોને માત્ર એક સ્પર્શનેન્દ્રિય મળી છે. અળસિયા આદિ બેઇન્દ્રિય જીવોને રસનેન્દ્રિય વધારે મળી છે. કીડી જેવા તે ઇન્દ્રિય જીવોને વિશેષમાં ધ્રાણેન્દ્રિય મળી છે. તો વીંછી જેવા ચઉરિદ્રિય જીવોને ચક્ષુ વધુમાં
(૨૬