________________
આ બધું રોગમાં ફાવે છે, કર્મ માટે નથી ફાવતું. વસ્તુતઃ કર્મ પૂરાં કરવાં છે – એ અધ્યવસાય જ નથી. દુઃખ દૂર કરવું છે - આ પુરુષાર્થ જેટલો મજબૂત છે તેટલો કર્મ માટેનો નથી. સુખ ભોગવવા મળતું હોય તો દુ:ખ વેઠવાની તૈયારી છે, પણ કર્મ કાઢવા માટે દુ:ખ નથી ભોગવવું ! મિથ્યાત્વનો ઉદય ગમે તેટલો હોય તો પણ તેને આધીન ન બને તો સમ્યક્ત્વ પામવાનું કામ કઠિન નથી. કર્મનો ઉદય થાય એટલે પતન થાય જ એવો નિયમ નથી. ચક્કર આવે તો પડી જ જઇએ – એવું નહિ, સાવધ થઇને આજુબાજુમાં રહેલ વસ્તુનો આધાર લઇએ તો બચી જઇએ ને ?
દર્શનમોહનીયના ક્ષયથી ક્ષાયિકભાવનું સમ્યકત્વ પ્રાપ્ત થાય છે તેના આ (હવે આગળ કહેવાશે તે) અધિષ્ઠાન છે. ‘એતદ્' સર્વનામનો પ્રયોગ સમીપવર્તી વસ્તુમાં થાય છે. પછી તે ભૂતની અપેક્ષાએ હોય, વર્તમાનની અપેક્ષાએ હોય કે ભવિષ્યની અપેક્ષાએ હોય. આ સડસઠ બોલ એકબીજાના પૂરક છે. સમ્યક્ત્વગુણ આ બોલમાં રહેલો છે - સમાયેલો છે. સમ્યગ્દર્શન તત્ત્વની રુચિ સ્વરૂપ છે. આત્માનો સ્વભાવ એ તત્ત્વ છે. જેને સ્વભાવનું સ્વરૂપ સમજાયું હોય તેને ગુણની કિંમત હોય. જેને વિભાવનું જ મહત્ત્વ સમજાયું હોય તેને સુખની કિંમત હોય. ભગવાને જે તત્ત્વો બતાવ્યાં છે તેને આપણે ખોટાં કહી શકતાં નથી અને સાચાં માની શકતાં નથી : આ આપણી મોટામાં મોટી તકલીફ છે. આજે વિભાવને તત્ત્વ માની લીધું છે અને એમાં રુચિ ઘણી છે માટે સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત થતું નથી. આપણે પાંચ ઇન્દ્રિયોના વિષયોમાં જે સુખ માન્યું છે તે આપણા આત્માનો સ્વભાવ નથી. સ0 સુખનું સંવેદન તો આત્મા જ કરે છે ને ? તો પછી એ આત્માનો
સ્વભાવ નહીં ?
સુખનું સંવેદન આત્મા ભલે કરતો, પણ એ સુખ સંવેદનનો વિષય માત્ર છે. જેમ ઘટનું સંવેદન આત્મા કરે છે, છતાં ઘટ એ આત્માનો સ્વભાવ નથી. એ રીતે આ સુખ એ આત્માનો સ્વભાવ નથી. વિષયની સાથે ગમે તેટલો ઘનિષ્ઠ સંબંધ હોય તોપણ વિષય અને જ્ઞાન એકરૂપ નથી. આત્માનું સુખ તો સ્વભાવના ઘરનું છે, વિષયસુખ વિભાવદશાનું
છે. કેવળજ્ઞાન એ આત્માનો ગુણ છે. કેવળજ્ઞાનમાં બધા જ વિષયો પ્રતિભાસિત થાય છે. કેવળજ્ઞાન વિષયને ગ્રહણ નથી કરતું. વિષયથી સાપેક્ષ જ્ઞાન એ શુદ્ધ જ્ઞાન નથી. વિષયથી અલિપ્ત રહે તેનું નામ જ્ઞાન. વિષયમાં જે લેપાય તે તો સંવેદન છે. જ્ઞાનીને વિષયનું જ્ઞાન હોય, વિષયનો ભોગ-સંવેદન ન હોય. જે જ્ઞાતા હોય તે ભોક્તા ન હોય, વિષયના ભોક્તાનું જ્ઞાન કુંઠિત થયા વિના ન રહે. આપણે આત્માના સ્વરૂપને તો જાણતા નથી જ, સાથે વિષયના સ્વરૂપને પણ સમજી શક્યા નથી. આથી જ આ સંસારના સ્વરૂપને પણ વસ્તુતઃ ઓળખી શક્યા નથી. “સંસાર અસાર છે' એવી આપણી શ્રદ્ધા રુચિના ઘરની નથી ને ? અગ્નિ બાળે છે – એ અગ્નિના સ્વરૂપનું જ્ઞાન રુચિના ઘરનું છે માટે અગ્નિથી સાવધ રહીએ. જ્યારે સંસાર દાવાનલ છે – એ જાણ્યા પછી ખસવું નથી, તો માનવું પડે ને કે સંસારના સ્વરૂપનું જ્ઞાન રુચિના ઘરનું નથી ! સ) અગ્નિ બાળે છે – એના જેવી પ્રતીતિ સંસારમાં થઇ નથી.
સાચું કહો છો ? સંસાર જન્મ આપે છે – એ તો માનો છો ને ? જન્મ ગમે છે ? નથી ગમતો ને ? તો જન્મ આપનાર આ સંસાર નથી જોઇતો – એટલું ખરું ? શ્રી પ્રશમરતિ ગ્રંથમાં જણાવ્યું છે કે મહાપુરુષોને પણ જન્મ ‘ભૂયો ભૂયસ્ત્રપાકર” અત્યંત લજ્જાનું કારણ છે. લઘુનીતિ કે વડીનીતિની ક્રિયા બધા જ કરે છે છતાં તે દરેકને લજજાનું કારણ બને છે ને ? તે રીતે જન્મ બધા લે છે છતાં જન્મવું પડે છે તે કોઇને ગમતું નથી. શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં પણ જણાવ્યું છે કે “જન્મ દુષ્ક જરા દુર્બ્સ રોગાણિ મરણાણિ ય, અહો દુષ્પો હુ સંસારો જત્થ કીસન્તિ જત્તવો.’ જન્મ દુઃખ છે, જરા દુ:ખ છે, રોગ-મરણ દુ:ખ છે માટે ખેદની વાત છે કે આ સંસાર દુઃખસ્વરૂપ છે, જ્યાં જીવો પીડાય છે - આવા પ્રકારના સંસારના તત્ત્વની રુચિ નથી ને? અમુત્તા મુનિ જ્યારે શ્રી ગૌતમસ્વામી મહારાજને વહોરવા માટે લઇ આવ્યા ત્યારે માતા ખુશ થઇ ગઇ અને પુત્રને ભાગ્યશાળી કહ્યો, પણ જ્યારે તે શ્રી ગૌતમસ્વામીજી સાથે દીક્ષા લેવાની અનુજ્ઞા લેવા આવ્યા ત્યારે માતાએ પૂછ્યું કે દીક્ષામાં તું શું સમજે ? આના
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજwાય . ૧૦
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય . ૧૧
