________________
ઉત્પન્ન કરે છે. તેથી અપેક્ષા છોડી દેવાથી ગુસ્સો ટળે. અપેક્ષા ટાળવા માટે ઘર છોડવું પડશે. લોકોએ મારું માનવું જોઇએ અથવા આપણી સાથે ખરાબ રીતે વર્તવું ન જોઇએ - આ અપેક્ષા ગુસ્સાનું બીજ છે. આ અપેક્ષા ટાળવા ઘર છોડવું અને સાધુપણામાં આવીને પણ અપેક્ષા રાખવી નહિ તો ગુસ્સો નહિ આવે. તે જ રીતે “માન ચક્રવર્તીનું પણ ચુરાઈ ગયું તો આપણું ક્યાંથી ટકવાનું ?' આવું વિચારે તો માન જાય. આ રીતે ક્ષમા અને નમ્રતા ધારણ કરીને સરળ અને નિઃસ્પૃહ બનીએ તો માયા ને લોભ ટળે, ચાર કષાયના પ્રતિપક્ષી એવા આ ચાર ગુણો આત્મસાત્ કરવા હોય તો સાધુ થવા સિવાય બીજો કોઇ ઉપાય નથી. સમકિતીને આથી જ સાધુ થવાનું મન હોય, જે સૂત્રનો સ્વાધ્યાય કરવાનો છે અને ક્ષમાદિ ધર્મો કેળવવાના છે તે સાધુપણામાં સુશક્ય હોવાથી તેને સાધુ થવાનું મન હોય. જેને દીક્ષા લેવાનું મન હોય તેને જ સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત થાય - આ વસ્તુ જણાવવા માટે દસ પ્રકારના વિનયમાં દસ પ્રકારનો યતિધર્મ જણાવ્યો છે. તપધર્મ પણ સાધુપણામાં જ કરી શકાય એવું છે. કારણ કે તપની યોગ્યતા સાધુમાં જ આવે. અહિંસા, સંયમ પછી તપ છે. અહિંસાનું પાલન થાય અને સંયમ સચવાય માટે જ તપ કરવાનો છે. ભવિષ્યમાં હિંસા ન કરવાની પ્રતિજ્ઞાસ્વરૂપ અહિંસા છે, વર્તમાનમાં હિંસા ન કરવા સ્વરૂપ સંયમ છે અને ભૂતકાળમાં હિંસાદિથી કરેલાં પાપકર્મોની નિર્જરા કરવા માટે તપ છે. ત્યાર બાદ સત્ય બતાવેલું છે. પાંચ મહાવ્રતમાં સત્યનું ગ્રહણ હોવા છતાં તે દુષ્કર હોવાથી તેને જુદું ગયું. દસ પ્રકારના યતિધર્મમાં સત્યધર્મ મહત્ત્વનો છે. કારણ કે “સાચામાં સમકિત વસે રે' એમ કહ્યું છે. સત્યધર્મના કારણે શુદ્ધ પ્રરૂપણા થાય છે. એના સિવાયના નવ યુ ધમ બનાવટી બની જાય છે. આ જ રીતે દ્રવ્યભાવ શૌચ, આકિંચન્ય કે બ્રહ્મચર્ય સાધુપણામાં જ સારી રીતે પાળી શકાતા હોવાથી આનો વિનય કરનાર સમકિતી સાધુ થવાની ભાવનાવાળો હોય.
દસ પ્રકારનો યતિધર્મ જેને પાળવો છે એને ધર્મ અને ધર્મી બન્ને ગમે માટે હવે ધર્મીનું વર્ણન કરે છે. ઘણી વખત ધર્મ કરનારને ધર્મ ગમે
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાયા ૩૮
ધર્મી ન ગમે, ક્યારેક ધર્મી ગમે ધર્મ ન ગમે. આવી અવસ્થામાં ધર્મ કરે એ કામ નહિ લાગે. સામાન્યથી ગુણ અને ગુણીનો અભેદ આપણે ત્યાં પ્રસિદ્ધ છે, આમ છતાં ધર્મનો વિનય બતાવ્યા પછી ધર્મીનો વિનય જુદો બતાવ્યો હોય તો તેની પાછળ કોઈ વિશિષ્ટ કારણ છે – એ ચોક્કસ છે અને એ કારણ એ છે કે ગુણ અને ગુણીનો અભેદ હોવા છતાં તેનો ભેદ પાડવાનું કામ આપણે કર્યું છે. આજે મોટા ભાગના લોકોને ગુણ ગમે પણ ગુણના ધારક એવા ગુણીનો વિનય કરતી વખતે રાગદ્વેષની પરિણતિ આડી આવતી હોય છે. એના એ ગુણો જો આપણા દેશી આત્મામાં હોય તો તેનો વિનય કરવાનું નથી બનતું અને આપણા પરિચિત વગેરે વ્યક્તિ પ્રત્યે રાગ હોવાના કારણે તેમનો વિનય કરવાનું બને છે. આ આશયથી જ ધર્મને બતાવ્યા પછી ધર્મીનો વિનય જુદો બતાવ્યો. આપણે ઘણી વાર ધર્મનો વિનય કર્યા પછી ધર્મીની અવજ્ઞા કરીએ છીએ અને ઘણી વાર ધર્મીનો વિનય કરવા છતાં ધર્મની અવજ્ઞા કરીએ છીએ - આથી જ ઉપાધ્યાયજી મહારાજે બેને જુદા પાડીને બતાવ્યા. બાકી જયાં સાધુતા હોય ત્યાં યતિધર્મ હોય અને જ્યાં યતિધર્મ હોય ત્યાં સાધુતા હોય જ. ઘણા લોકોની એવી પણ માન્યતા છે કે ગુણ પૂજાપાત્ર છે, વ્યક્તિ નહિ. તેમની માન્યતાનું ખંડન કરવા માટે ગુણવાન વ્યક્તિનો વિનય જુદો પાડીને બતાવ્યો. સમ્યગ્દર્શન પામવાનું કામ ચોથા ગુણઠાણે થતું હોય છે. આ ગુણઠાણે કોઇ પણ જાતની માયા સેવાઇ ન જાય માટે ગ્રંથકારશ્રીએ ગુણગુણીને જુદા પાડીને બતાવ્યા છે. આપણને દોષ પ્રત્યે નફરત હોય તોપણ દોષના કારણે દુષ્ટ વ્યક્તિની નફરત ન હોવી જોઇએ કારણ કે દુષ્ટની નફરતના કારણે ઘણી વાર એના ગુણનો અપલોપ કરવાનું બની જતું હોય છે. એવું ન બને માટે ગુણ-ગુણીને જુદા પાડ્યા. આપણા ઉપકારી કે તારક ગુરુ પ્રત્યે બહુમાન અધિક હોય તોપણ બીજાની અવજ્ઞા તો કોઇ કાળે ન કરાય. જે ગુણવાનું છે તેના દોષો નજર સામે લાવવા નથી, કારણ કે એના દોષો આપણને નડતા નથી તેમ જ તેના દોષોના નિકાલની ફરજ આપણી નથી. મિથ્યાષ્ટિ પ્રત્યે પણ, બહુમાન કેળવવાની ના પાડી છે;
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય : ૩૯
