________________
ત્રીજો દોષ વિચિકિત્સા છે. ધર્મના ફળમાં સંશય પડે તે વિચિકિત્સા નામનો દોષ છે. આ દોષ પણ તેને લાગે કે જેની પાસે ફળનું અર્થીપણું હોય. જેને ફળની અપેક્ષા હોય તેને ફળમાં સંદેહ પડે. જેઓ માર્ગના આરાધક હોય તેઓ ફળના અર્થી હોય જ – એમ સમજીને આ દોષ જણાવ્યો છે. આજે આરાધકવર્ગમાં ફળનું અર્થીપણું જોવા ન મળે ને ? જેઓ ફળની પ્રાપ્તિ માટે પ્રયત્ન કરતા હોય તેઓને ફળમાં વિલંબ થાય તો સૂક્યાદિનાં કારણે ફળમાં સંશય પડે. જેમ આષાઢાચાર્યને દેવલોકસ્વરૂપ ફળમાં સંશય પડ્યો તો સાધુપણું છોડી દીધું. પાછળથી દેવ બનેલ શિષ્ય ઠેકાણું પાડવું – એ જુદી વાત. પરંતુ ફળના સંદેહના કારણે શ્રદ્ધા ઢીલી પડે અને પ્રવૃત્તિ પણ ઢીલી પડે. એવા વખતે એટલો વિચાર કરવો જોઇએ કે ફળની પ્રાપ્તિ આપણી ખામીના કારણે છે. એમાં માર્ગનો કોઇ જ દોષ નથી. આપણી પાસે શક્તિ ઓછી હોય તો શક્તિ કેળવીએ, જ્ઞાન ઓછું પડે તો જ્ઞાન મેળવીએ, જે ખૂટે તે પૂરું કરીએ તો સિદ્ધિ સુધી પહોંચાય. આજે આપણી સાધના જે ઉપેક્ષાવૃત્તિથી થઇ રહી છે, તેનું કારણ એક જ છે કે કાં તો ફળનું અર્થીપણું જ નથી રહ્યું અથવા ફળની પ્રત્યે સંશય જાગી ગયો છે. આ રીતે શ્રદ્ધા ઢીલી ન પડે માટે જ શાસ્ત્રોમાં (આચારાંગ, દશવૈકાલિક) જણાવ્યું છે કે ના સદ્ધિા નિવન્તો તાવ ૩U[પાનેરના જે શ્રદ્ધાથી નીકળ્યો હોય તે જ શ્રદ્ધાનું અનુપાલન કરજે . આવું કહેવાની પાછળ આશય એક જ છે કે શ્રદ્ધા ઢીલી પડશે તો પ્રવૃત્તિ પણ ઢીલી પડવાની જ, તમે અશક્ત હો ને પ્રવૃત્તિ ન કરો તો તે પાલવશે. પણ પ્રવૃત્તિ કરો અને જેમતેમ કરો - એ કોઇ સંયોગોમાં નહિ ચાલે. તમે પણ ખરીદી કરવા જાઓ તો શું કરો ? પૈસા ઓછા હોય તો વસ્તુ ન ખરીદો એ બને પણ ઓછા પૈસા આપીને જો વસ્તુ ખરીદવા માટે મહેનત કરો તો કોઇ આપે ખરું ? પૈસા પૂરા આપવા પડે ને ? તેમ જ પ્રવૃત્તિ કરો તો ઢીલા પડીને કરવાનો અર્થ નથી, મજબૂતાઇથી જ કરવી પડશે. માર્ગની આરાધનામાં જે શિથિલતા, કચાશ, વિપરીતતા આવે છે તે આ વિચિકિત્સાના કારણે જ
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય ૬૦
આવે છે. કારણ કે જેને સંશય ન હોય તે પ્રવૃત્તિ બરાબર કરે કેમ નહિ ? જે વર્ગ છોડીને આવ્યા, જે સંયોગો છોડીને આવ્યા તે પાછા ઉપાદેય લાગે તો પ્રવૃત્તિ ઢીલી પડવાની જ. આથી જ શ્રદ્ધાનું અનુપાલન પૂર્વસંયોગના ત્યાગના યોગ થાય છે. આજે તમે શ્રદ્ધા ટકાવી નથી શકતા તેનું કારણ એક જ છે કે સાચું સમજાયા પછી પણ પોતાનું સર્કલ છોડવાની તૈયારી નથી. અને અમારી શ્રદ્ધા ટકતી નથી તેનું કારણ એક જ છે કેજે માબાપ વગેરેને છોડીને આવ્યા તે ભગતની શેહમાં અંજાવા માંડ્યા. જો પૂર્વસંયોગોનો ત્યાગ કરીએ તો જ શ્રદ્ધાનું અનુપાલન કરી શકાય. આ જ આશયથી નત્તા પુથ્વસં નો પણ ત્યાં જણાવ્યું છે.
વિચિકિત્સાનો બીજો અર્થ છે કે સાધુસાધ્વીનાં મલમલિન ગાત્ર જોઇને દુર્ગછા કરવી, નિંદા કરવી. સાધુસાધ્વીનાં ગાત્રો-વસ્ત્રો મલિન હોવાથી પહેલાના કાળમાં તેમને નગરબહાર રહેવાનો વિધિ હતો, જેથી જુગુપ્સાનો પ્રસંગ ન આવે. આપણે સાધુસાધ્વીના ખરાબ આચાર જોઇને પણ તેમના પ્રત્યે અભાવ-દુર્ભાવ નથી કરવો. કારણ કે તે વિષય આપણો નથી. સામા માણસના દોષો આપણને નડવાના નથી. માટે તેની નિંદા નથી કરવી. જેની જવાબદારી હોય, તે કર્યા વિના ન રહે. તમે ટ્રસ્ટીના સ્થાને હો તો શિથિલ આચારવાળાને સમજાવો. ન માને તોપણ તેને ઘરમાં ઉતારો, સંઘના સ્થાનમાં ન ઉતારો. કારણ કે સંઘમાં સાધુને લાવો છો તે આરાધના કરાવવા લાવો છો. માટે તેનો યોગ્ય નિકાલ કરવો જ પડશે. તમને માત્ર સાધુ પ્રત્યે, ભગવાનના માર્ગ પ્રત્યે સભાવ હોય તો શિથિલ સાધુની પણ નિંદા અટકાવી તેને માર્ગસ્થ બનાવવાનો ઉપાય મળી આવશે. અમારા ગામમાં એક સાધુ મહારાજ આવ્યા હતા. બે ઠાણામાંથી એકને આયંબિલ હતું. બીજા મહાત્મા એકલા વાપરનાર હોય અને વહોરવા જાય તો તેમનું વહોરવાનું પ્રમાણ જોઇને ગામના લોકો ટીકા કરવા લાગ્યા કે એકલા છે તો આટલું બધું કેમ વહોરી જાય છે ? મારા ગુરુમહારાજને ખબર પડી. તેઓશ્રી ગામમાં આગેવાનના સ્થાને હતા. તેમણે પેલા સાધુભગવંતને કહી દીધું કે- તમારે કોઈને ત્યાં વહોરવા નહિ જવાનું.
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય ૬૧
