________________
ઇણિપરે સડસઠ બોલ વિચારી, જે સમકિત આરાહે રે, રાગ-દ્વેષ ટાલી મન વાલી, તે શમ-સુખ અવગાહે રે, જેહનું મન સમકિતમાં નિશ્ચલ, કોઇ નહિ તસ તોલે રે, શ્રી નય-વિજય-વિબુધ-પયસેવક વાચક જશ ઇમ બોલે રે.
ઢાળ બારમી : ષ સ્થાનક ઠરે જિહાં સમકિત તે થાનક, તેહના ષટ-વિધ કહીએ રે, તિહાં પહેલું થાનક છે - “ચેતન-લક્ષણ આતમ.” લહીએ રે,
ખીર-નીર પરે પુદ્ગલ-મિશ્રિત, પણ એહથી છે અળગો રે, અનુભવ-હંસ-ચંચુ જો લાગે, તો નવિ દીસે વળગો રે.” (૬૨) બીજું થાનક - “નિત્ય આતમા” “જે અનુભૂત સંભારે રે, બાલકને સ્તન-પાન-વાસના પૂરવ ભવ અનુસાર રે.” “દેવ-મનુજ-નરકાદિક તેહના, છે અનિત્ય પર્યાયો રે, દ્રવ્યથકી” “અ-વિચલિત અ-ખંડિતનિજ-ગુણઆતમ-રાયોરે.” (૬૩) ત્રીજું સ્થાનક - “ચેતન કર્તા કર્મ તણે છે યોગે રે” કુંભકાર જિમ કુંભ તણો, જગ દંડાદિક સંયોગે રે, નિશ્ચયથી નિજ-ગુણનો કર્તા” “અનુપચરિત-વ્યવહારે રે, દ્રવ્ય-કર્મનો” “નગરાદિકનો, તે ઉપચાર પ્રકાર રે.” (૬૪) ચોથું થાનક - “ચેતન ભોક્તા પુણ્ય-પાપ-ફળ કેરો. રે વ્યવહારે” “નિશ્ચય-નય-દષ્ટ ભુજે નિજ-ગુણ નેરો રે” પાંચમું થાનક- “અછે પરમ-પદઅમલ-અનંત-સુખવાસોરે, આધિ-વ્યાધિતન-મનથી લહીએ, તસઅભાવે સુખખાસોરે. (૬૫) છઠું થાનક - “મોક્ષ તણો છે સંજમ-જ્ઞાન ઉપાયો રે, જો સહજે લહીએ, તો સઘળે કારણ નિષ્ફળ થાયો રે, કહે જ્ઞાન-નય - “જ્ઞાન જ સાચું, તે વિણ જૂઠી કિરિયા રે, ન લહે રૂપું, રૂપું જાણી સીપ ભણી જે ફરીયા રે. (૬૬) કહે કિરિયા-નય - “કિરિયા વિણ જે જ્ઞાન તેહ શું કરશે રે, જલ પેસી, કર-પદ ન હલાવે, તારુ તે કિમ તરશે ? રે” દૂષણ ભૂષણ છે ઇહાં બહોળાં નય એક એકને વાદે રે, સિદ્ધાંતી તે બિહુ પખ સાથે જ્ઞાનવંત અપ્રમાદે રે. (૬૭)
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય ૧૩૦
ભગવાને જણાવેલા તત્ત્વ પ્રત્યેની રુચિને સમ્યકૃત્વ કહેવાય છે. પરંતુ તેમાંથી આપણને ફાવે તેમાં આપણને રુચિ થાય છે પણ જે ન ફાવે તેમાં રુચિ નથી થતી. તેથી જેમાં સમ્યક્ત્વ રહે છે તેને સ્થાન કહેવાય છે – એવી વ્યાખ્યા કરીને છેલ્લો અધિકાર વર્ણવ્યો છે. સંસ્કૃતમાં કહીએ તો સ્થીયત યત્ર તત્ સ્થાનમ્ - જેમાં રહેવાય છે તેને સ્થાન કહેવાય. સમ્યત્વનું અસ્તિત્વ ‘આત્મા છે' વગેરે છ સ્થાનમાં છે. આજે આપણે જે દેખાય છે તે માનીએ છીએ ને ? સંસાર દેખાય છે માટે સંસારને માનીએ છીએ. અને મોક્ષ દેખાતો નથી માટે મોક્ષને નથી માનતા. તેથી જ સંસારનો ત્યાગ કરી મોક્ષે જવા માટે તૈયાર થતા નથી. આત્માનું અસ્તિત્વ સંસારના કારણે સિદ્ધ છે આગળ વધીને મોક્ષના કારણે સિદ્ધ થાય છે. કારણ કે શુદ્ધ આત્મતત્ત્વ છે – એવો નિર્ણય થાય તો જ અશુદ્ધ આત્મતત્ત્વને શુદ્ધ બનાવવાનો પુરુષાર્થ સાર્થક બને. આત્માનો સંસાર કેવળ આત્માના યોગે નથી, આત્મા અને કર્મપરમાણુ : આ બન્નેના ગ્રાહ્યગ્રાહક સ્વભાવના કારણે છે. એકલા આત્માનો પણ સંસાર નથી અને એકલા કર્મનો પણ સંસાર નથી. ઔદયિકભાવનો આત્મા એટલે કર્મથી યુક્ત આત્મા. તેમાંથી કર્મની માત્રા ઓછી થાય, રસ ઓછો થાય ત્યારે ક્ષયોપશમભાવ આવે છે. આજે આપણને ઔદયિકભાવના આત્મા પ્રત્યે જેટલી શ્રદ્ધા છે તેટલી ક્ષયોપશમભાવના આત્મા પ્રત્યે નથી. આપણને સુખી આત્મા છે : એ ગમે છે, પણ જ્ઞાની આત્મા છે - એવું માનવાનું લગભગ ન ગમે ને ? આત્માને જ્ઞાની માનવાની તૈયારી નથી, સુખી માની લીધો છે. આથી જ “ધર્મથી સુખ મળે છે ને દુ:ખ ટળે છે :
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય . ૧૩૧
