________________
આ પુરુષાર્થ જ ભવિતવ્યતા વગેરેને ખેંચી લાવે છે. પુરુષાર્થ કરીને જ ફળ મળે – એવી તમારી ભવિતવ્યતા છે : બોલો શું કરવું છે ? સ0 સંસારમાં બેઠા છીએ પણ હવે સુખ ઉપાદેય નથી લાગતું.
ઉપાદેય નથી લાગતું – એવું કહીને ન ચાલે, સુખ હેય લાગે છે ત્યાં સુધી પહોંચવું છે. અનુપાદેયતા કામ નથી લાગવાની. આથી જ પૂ. હેમચંદ્રસૂરિ મહારાજે કહ્યું છે કે શ્રવો સર્વથા હેય: આશ્રવને અનુપાદેય નથી કહ્યો, સર્વથા હેય કહ્યો છે. તમે માગતા નથી માટે સારા છો પણ છોડતા નથી માટે ખરાબ છો. ઉપાદેય ન માને તે માંગે નહિ. જ્યારે હેય માને તે માંગે તો નહિ જ, ઉપરથી તે છોડી દે : આટલો ફરક બન્નેમાં છે. સુખ હેય લાગે તો સુખ છોડવાનો પુરુષાર્થ શરૂ થાય. નિયતિવાદમાંથી પુરુષાર્થ સુધી પહોંચવું જ પડશે. સ) કાનજી સ્વામીના અનુયાયી આમાંથી છૂટા પડે ને ?
તેઓ દુ:ખ ભોગવવાની વાત નથી કરતા અને સુખશીલ વાતાવરણમાં બેસીને ભણવાની વાત કરે છે. માટે જ તેઓ ખોટી દિશામાં છે. જ્ઞાન તો દુ:ખ ભોગવવા અને સુખ છોડવા માટે જરૂરી છે. જેને દુ:ખ ભોગવવાનો અને સુખ છોડવાનો અભ્યાસ ન હોય તેનું જ્ઞાન કામ ન લાગે. કાનજીસ્વામીના અનુયાયી હોય, શ્રીમદ્ રાજચંદ્રના હોય કે દાદાભગવાનના હોય : જેઓ માત્ર ભણવાની વાત કરે અને સુખ છોડીને દુ:ખ ભોગવવાની વાત ન કરે તેઓ સ્વાધ્યાયની વાતો કરવા છતાં મોક્ષે ન પહોંચાડી શકે. પંખા નીચે બેસીને કે આરામખુરશીમાં બેસીને સ્વાધ્યાય કર્યા કરે તેને જ્ઞાનની પરિણતિ ન મળે. આથી શાસ્ત્રમાં તે તે આગમ વગેરે ગ્રંથનું અધ્યયન કરાવવા પહેલાં જોગની ક્રિયા કરાવાય છે. આયંબિલનો તપ તેમ જ ખમાસમણાં દેવરાવીને પછી અધ્યયનનો અધિકાર આપવામાં આવે છે. જેને સુખ છોડવું નથી અને કષ્ટ ભોગવવું નથી તેને અધ્યયનનો અધિકાર નથી. આમ છતાં જે અધ્યયન કરે તો તે અધ્યયન તેને કામ નહિ લાગે. જ્ઞાન મળવા છતાં એ જ્ઞાન સંસારથી
તરવા કામ ન લાગે તો તેની કિંમત શું ? જ્ઞાન ક્રિયાલક્ષી હોવું જ જોઇએ, ક્રિયાની ઉપેક્ષા કરનારા જ્ઞાનના વસ્તુતઃ સાધક નથી.
જ્ઞાન અને ક્રિયા ; એ એક રથનાં બે પૈડાં છે. આમ છતાં જો એ બેનો સમન્વય કરવામાં ન આવે તો વિવક્ષિત ફળ ન જ મળે. એ આશયથી એકલા જ્ઞાનનયની અને એકલા ક્રિયાનયની માન્યતા પહેલાં જણાવી પછી બન્નેનો સમન્વય જણાવે છે. જ્ઞાનની પ્રધાનતાને જણાવતાં જ્ઞાનનય જણાવે છે કે જ્ઞાન જ સાચું છે, જ્ઞાન વિનાની ક્રિયા નકામી છે. કારણ કે જે રૂપાને રૂપા તરીકે જાણતો નથી તે છીપને રૂપું માનીને લઇ આવે. તેના કારણે તેને નુકસાન એ થાય કે મહેનત નકામી જાય, ચાંદીના પૈસા આપવા છતાં ચાંદી ન મળે અને છીપ મળવાથી લોકમાં હાંસીપાત્ર બને. તેવી જ દશા જ્ઞાન વિનાની ક્રિયા કરનારની થાય છે.
જ્યારે ક્રિયાનય કહે છે કે ક્રિયા વિનાનું જ્ઞાન નકામું છે .તરવાનું જાણતો હોવા છતાં જો પાણીમાં પડ્યા પછી હાથપગ ન હલાવે તો નિષ્ણાત પણ તરવૈયો તરે કે ડૂબે ?
સમ્યક્ત્વના છાસઠ બોલ ત્યારે જ કામના છે કે જ્યારે આ સડસઠમો બોલ માનવામાં આવે. દુનિયામાં જે વસ્તુ હોય તેને પામવાનો ઉપાય ન હોય તો એ વસ્તુનું અસ્તિત્વ અકિંચિત્કર બની જાય. જો આ સડસઠમો બોલ ન હોય તો બાકીના બધા બોલની કોઇ કિંમત નથી. મોક્ષ હોય અને મોક્ષને પામવાનો ઉપાય ન હોય તો સમ્યગ્દર્શન પામવાનો કોઇ અર્થ નથી. સમ્યગ્દર્શનાદિની પ્રાપ્તિ મોક્ષ માટે જ કરવાની છે. જો મોક્ષનો ઉપાય ન હોય તો પછી તે માટે પ્રયત્ન કરવો વ્યર્થ છે. આથી જ આ સ્થાન સૌથી મહત્ત્વનું છે. જ્ઞાન અને ક્રિયા : એ મોક્ષનો ઉપાય છે. માત્ર ક્રિયા કરવાથી મોક્ષ ન મળે અને માત્ર ભણવાથી મોક્ષ ન મળે. ક્રિયા કરનારા જ્ઞાની હોવા જોઇએ અને ભણનારા ક્રિયાના આગ્રહી હોવા જો ઇએ. આજે ગૃહસ્થો ક્રિયામાર્ગ ઉપર ભાર આપે છે અને સાધુભગવંતો મોટે ભાગે જ્ઞાનમાર્ગ ઉપર ભાર આપે છે. સાધુપણામાં પણ જ્ઞાન અને
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય ૧૬૬
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય : ૧૬૭
