________________
બધાએ એમાં હાથ નાંખવાની જરૂર નથી. પીઠિકા મજબૂત કરવી હોય તો શાસ્ત્રમાંથી પોતાની ભૂલો વીણી-વીણીને કાઢવી છે. જ્યોતિષશાસ્ત્ર ભણ્યા પછી પોતાના હાથની રેખાઓ બારીકાઇથી જુએ ને ? તેમ શાસ્ત્ર સમજ્યા પછી આપણી ભૂલો ઓળખાય, ત્યાંથી પાછા ફરાય તો પીઠિકા મજબૂત બને. સુદેવને દેવ માનવાનું સહેલું છે પણ કુદેવને દેવ ન માનવાનું કામ કપરું છે. સાચું સમજાયા પછી પણ ખોટાને છોડવાનું કામ કપરું છે. તેમાં સત્ત્વ જોઇએ છે. સુગુરુ પાસે જવાનું કામ સહેલું છે પણ કુગુરુને છોડવાનું કામ કપરું છે. આજે આપણા જેટલા અતિચાર કે અનાચાર છે તેમાં આપણી અશક્તિ કારણ નથી, અશ્રદ્ધા કારણ છે. મારા ગુરુમહારાજ પણ કહેતા હતા કે સંસાર છોડવો સહેલો છે પણ સંસારને ઓળખવાનું કામ કપરું છે. સંસારને ઓળખવો તે સમ્યક્ત્વ. સંસારને છોડવો તેનું નામ વિરતિ. સંસારને ઓળખ્યા વિના સંસારને છોડે તેને વિરતિ ન હોય. સંસાર ઓળખ્યા વિના સંસાર છોડવાનું કામ તો દુઃખ કે અજ્ઞાનના કારણે પણ થઇ શકે. સંસાર ઓળખીને છોડે તે જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્યના ધણી છે. સત્ત્વ આપણી પાસે છે જ, હવે માત્ર સંસારની ઓળખાણ કરવાની બાકી છે. આજે સંસાર ઓળખાયો નથી માટે સંસાર પ્રત્યે રાગ છે. સંસારની ઓળખાણ થયા પછી સંસાર પ્રત્યે રાગ થાય જ નહિ. જ્યાં સુધી સંસાર પ્રત્યે રાગ પડ્યો છે ત્યાં સુધી સંસાર ઓળખાયો જ નથી - એમ સમજી લેવું. જેને સંસાર ઓળખાઇ જાય તેને ભૂતકાળની ભૂલ નડે, પણ એ નવી ભૂલ ન જ કરે. આથી જ શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે સમકિતીની પાપપ્રવૃત્તિ છેલ્લી હોય છે. પાયો ખોટો હોય તો તેના પર કરેલું મોટું મંડાણ શોભતું નથી. તેથી જ સમ્યક્ત્વનો પાયો મજબૂત કરવા ચિત્ત સ્થિર કરવું.
સમ્યક્ત્વની ભાવનામાં ત્રણ ભાવનાની વાત પૂરી કરી. ત્રીજી ભાવનામાં સમ્યક્ત્વને પ્રાસાદના પાયાની ઉપમા આપી. હવે સમ્યક્ત્વને ભંડારની ઉપમા આપે છે. ઘરમાં જો તિજોરી ન હોય તો ઘર કે વગડો બંને સરખા જ માનવા પડે. તેથી સમ્યક્ત્વને નિધાનની ઉપમા આપી શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજ્ઝાય = ૧૨૪
છે. નિધાન એટલે ગુણનો સમુદાય એવો અર્થ ન કરતાં સમસ્ત ગુણોને રહેવાનું જે સ્થાન છે તે સમ્યક્ત્વ સ્વરૂપ છે - એમ જણાવ્યું છે. ગુણોના સમુદાયસ્વરૂપ સમ્યક્ત્વ નથી, તેના ભંડાર સમાન સમ્યક્ત્વ છે. જેમ ધનને સાચવવા માટે તિજોરીની જરૂર છે તેમ ગુણોને સાચવવા માટે સમ્યક્ત્વની જરૂર છે. આધાર અને આધેયમાં જેટલો ફરક છે તેટલો ફરક સમ્યક્ત્વમાં અને ગુણોમાં છે. સમ્યક્ત્વ વિના કોઇ પણ ગુણ ટકે એ વાતમાં માલ નથી. આપણી પાસે જો કીમતી વસ્તુ હોય તો તે ચોરલૂંટારું લૂંટી ન જાય તેના માટે ભંડારની જરૂર પડે ને ? શાસ્ત્રમાં મોહને મલિમ્બૂચ એટલે કે ચોરની ઉપમા આપી છે. કારણ કે આત્માના ગુણોને ચોરી જવાનું કામ આ મોહ કરે છે. આ મોહથી બચાવનાર સમ્યક્ત્વનું નિધાન છે. ગુણોની રક્ષા કરવી હોય તો નિર્મોહદશા અને નિર્લોભદશા પામ્યા વિના છૂટકો નથી. વસ્તુનું યથાર્થ જ્ઞાન હોય અને વસ્તુની અપેક્ષા ન હોય તો ગુણોની રક્ષા મજેથી થઇ શકે. આજે સાધુસાધ્વી માત્ર આટલું યાદ રાખી લે તો તેમનું કામ થઇ જાય. શ્રી સ્થૂલભદ્રમહારાજાએ પણ કોશ્યાને કહી દીધું હતું કે ‘નિર્લોભી નિર્મોહીપણાશું સુણ કોશ્યા અમે રહીશું.' અપેક્ષા ટાળીએ તો નિર્લોભદશા આવે અને અજ્ઞાન ટાળવાથી નિર્મોહદશા આવે. ભગવાનની આજ્ઞા માનવા ન દેતી હોય, તેમાં પ્રતિબંધ કરતી હોય તો તે આ મોહદશા અને લોભદશા છે. સાધુસાધ્વી આજે માર ખાય છે તે અજ્ઞાનના કારણે અને અપેક્ષાના કારણે. સ્પૃહા પડી હોય તોય સાધના વેરવિખેર થઇ જાય અને જ્ઞાન ન હોય તોય સાધના કામ ન લાગે. તામલી તાપસની કઠોર સાધના પણ અજ્ઞાનના કારણે નકામી ગઇ. જેના એકલાના તપ દ્વારા આઠ જણ મોક્ષે જઇ શકે એટલો તપ કરવા છતાં ચારિત્ર કે સમ્યક્ત્વ પણ પામી ન શકે તો તે સાધના નકામી જ કહેવાય ને ? તે જ રીતે ચૌદપૂર્વધરો જો પોતાની સાધના હારી જતા હોય તો તે સ્પૃહાના કારણે, ભક્તવર્ગાદિની અપેક્ષાના કારણે. નિર્મોહદશા કે નિર્લોભદશા હોય તો તેવા પ્રકારનું નિકાચિત પુણ્ય ન બંધાય, માત્ર ગુણસ્થાનકપ્રત્યયિક બંધ થાય. આજે જે પુણ્યબંધ થાય છે તે પણ શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજ્ઝાય ॥ ૧૨૫
