________________
સમ્યક્ત્વ આવી નથી જતું. સમ્યક્ત્વનો ભાવ ક્રિયાના આલંબન વિના આવતો નથી. તેથી ક્રિયાના આલંબને ભાવ કેળવવો છે. સમ્યક્ત્વ ચક્ષુના સ્થાને છે, ક્રિયા પગના સ્થાને છે. દાવાનળમાંથી બચવા બંનેની જરૂર છે ને ? આંધળો કે પાંગળો માણસ દાવાનળમાંથી બચી ન શકે. જો પાંગળો આંધળાના ખભે બેસે અને આંધળો પાંગળાના કીધે ચાલે તો બંને દાવાનળથી
બચી શકે. આ રીતે બંનેનું મહત્ત્વ સમજીને કામ કરવું છે. સમ્યક્ત્વ વિનાની ક્રિયા એ જૂઠો ધંધો છે - એટલે આપણી ભાષામાં હજામત છે.
ન
મળેલા ગુથ્રોને ટકાવવા માટે પ્રયત્ન કરવામાં ન આવે તો એ ગુણો ટકે એ વાતમાં તથ્ય નથી. આથી જ અહીં સમ્યક્ત્વની છ ભાવનાઓ બતાવેલી છે. સમ્યગ્દર્શન એ ધર્મરૂપી વૃક્ષનું મૂળ છે એમ જણાવ્યા બાદ સમ્યક્ત્વ એ ધર્મરૂપીનગરનું દ્વાર છે. નગરની રક્ષા નગરના દ્વારથી થાય છે. જેને પોતાના ધનમાલની કિંમત હોય તેને તેની રક્ષા માટે કહેવું નથી પડતું. તે જ રીતે જ્ઞાનદર્શનચારિત્રરૂપી રત્નોની કિંમત જેને સમજાય તે સમ્યક્ત્વરૂપી દ્વારની રક્ષા માટે પ્રયત્ન કર્યા વિના ન રહે. પહેલાં વૃક્ષની ઉપમા આપી. વૃક્ષ તો વગડામાં પણ મળે છે. આથી એ ઉપમા અત્યંત સ્થૂલ છે. આથી હવે ધર્મને નગરની ઉપમા આપી છે. નગરમાં આવવા માત્રથી નિસ્તાર નથી થતો. આથી ત્રીજી ભાવનામાં ધર્મને મોટા પ્રાસાદની ઉપમા આપી છે. નગરમાં પણ આપણે આપણા પ્રાસાદમાં પહોંચીએ ત્યારે શાંતિનો શ્વાસ લઇ શકીએ. આ ધર્મરૂપી પ્રાસાદનો પાયો આ સમ્યક્ત્વ છે. મોટા પ્રાસાદના મંડાણમાં પાયાની કેટલી કિંમત છે – એ તો આપણને ખબર છે ને ? શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામી ભગવાનના સ્તવનમાં પણ જણાવ્યું છે કે– પાયા વિના નવિ શોભે મોટા ઘરમંડાણ...' આ સમ્યક્ત્વ ધર્મનો પાયો છે. આજે આપણે મોટા ભાગે આ શ્રદ્ધાની જ ઉપેક્ષા કરીએ છીએ. અમારાં સાધુસાધ્વી પણ પ્રવૃત્તિ સુધારવા માટે મહેનત કરે છે, શ્રદ્ધાને કેળવવા નહિ. શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે - સાધુસાધ્વીને પહેલાં મનમાં પાપ આવે પછી કાયામાં પાપ આવે છે. કારણ કે સાધુપણામાં ખરાબ પ્રવૃત્તિ કરવાની ફરજ કોઇ પાડતું નથી. પહેલાં મન શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજ્ઝાય = ૧૨૨
બગડે પછી પ્રવૃત્તિ બગડે છે. આથી જ તો શ્રી સુધર્માસ્વામીજીએ પણ શ્રી જંબુસ્વામીજીને હિતશિક્ષા આપતાં જણાવ્યું હતું કે- “નાર્ સદ્ધાર્ નિશ્ર્વન્તો તમેવ અનુપાતિજ્ઞા' જે શ્રદ્ધાથી નીકળ્યા છો એ શ્રદ્ધાનું જ અનુપાલન કરજો. આ શ્રદ્ધા જો ટકી જાય તો પ્રવૃત્તિ બગડવાનું તો કોઇ કારણ જ નથી. ગૃહસ્થ તો પાપમાં પડ્યો જ છે તેથી તેની કાયા બગડેલી હોવા છતાં મન બગડ્યું ન હોય એવું બને. સમકિતી જે કાંઇ પણ અનુચિત પ્રવૃત્તિ કરે છે તે કર્મના યોગે જ કરે છે. વૃત્તિ અને પ્રવૃત્તિમાં જે વિસંવાદ હોય છે : તે જ ચોથા ગુણઠાણાની વિશેષતા છે. બાકી સાધુપણામાં આવો વિસંવાદ ન હોય. અહીં આવ્યા પછી જે કાંઇ અનુચિત પ્રવૃત્તિ થાય છે તે શ્રદ્ધાની ખામીના કારણે જ છે. જેની શ્રદ્ધા મજબૂત હોય તે સાધુપણામાં આ રીતે જીવી ન શકે. મોક્ષમાં જવા નીકળેલા ખાવાપીવામાં, વાતોચીતો
કરવામાં અને ઊંઘવામાં જ બધો સમય પસાર કરે તો તે કઇ રીતે ચાલે ? આજે અમારી જ્ઞાનદર્શનચારિત્રની આરાધના આ ત્રણમાં જ સમાયેલી છે. મોક્ષમાં જવું છે ને ? જવા માટે નીકળ્યા છો ને ? તો હવે પહોંચવું છે : આટલું નક્કી કરવું છે ? સાધુપણાની શિથિલતા શ્રદ્ધાની ખામીને આભારી છે. ગૃહસ્થના અતિચારની શરૂઆત કાયાથી થાય, સાધુસાધ્વીના અતિચારની શરૂઆત મનથી થાય છે. આજે આલોચના લેતી વખતે પણ ચારિત્રની ખામીને વર્ણવે પણ બધાના મૂળમાં રહેલી શ્રદ્ધાની ખામીને તો સ્વીકારવા પણ તૈયાર નથી. કદાચ ગુર્વાદિક બતાવે તોપણ કહી દઇએ કે શ્રદ્ધા તો મારી મજબૂત છે, શક્તિ-સંયોગો શરીર કામ નથી આપતા. આ બધી બનાવટ ટાળ્યા વગર નહિ ચાલે. એના માટે સમ્યક્ત્વની પીઠિકા મજબૂત કરવી જ પડશે. આ ચબૂતરો બનાવવાની વાત નથી, પ્રાસાદના મંડાણ માટેની પીઠિકાની વાત છે. નિદ્રા અને વિકથા ટાળ્યા વગર પીઠિકા મજબૂત નહિ બને. આપણી રક્ષા આપણા ઘરમાં છે. ઘરનો પાયો જ નબળો હોય તો ઘર કકડભૂસ થઇને પડવાનું. સમ્યક્ત્વ પામીને આરાધક બનવા માટે મહેનત કરવાની છે. પ્રભાવના કરવાનો અધિકાર બધાને નથી. જે સમર્થ હશે તે અધિકારી હશે તો પોતાનો અધિકાર બજાવશે.
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજ્ઝાય ॥ ૧૨૩
