________________
દટાયેલું હોય. સમ્યક્ત્વ જો મજબૂત હોય અર્થાત્ દેઢ હોય અને તાજું એટલે નિરતિચાર હોય તો તેના કારણે વ્રતરૂપી વૃક્ષ શિવફળ મોક્ષરૂપી ફળ કે જે અનુકૂળ છે, સર્વ રીતે હિતકર છે, તે આપવા સમર્થ બને છે. જો સમ્યકત્વનું મૂળિયું સુકાઇ ગયું તો વ્રતો મોક્ષ સુધી નહિ પહોંચાડે.
સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ સ્વરૂપથી, હેતુથી અને અનુબંધથી કરવી હોય તો તેનો પુરુષાર્થ કરવો જ પડશે. ગ્રંથિભેદ એ સમ્યક્ત્વનો હેતુ છે. તત્ત્વની રુચિ એ સમ્યક્ત્વનું સ્વરૂપ છે અને ભગવાનના વચન ઉપરની શ્રદ્ધા એ સમ્યક્ત્વનું ફળ છે. ગ્રંથિનો ભેદ કરવો હોય તો રાગદ્વેષની તીવ્ર પરિણતિસ્વરૂપ ગ્રંથિને ઓળખવી પડશે અને તેની તીવ્રતા ટાળવા માટે રાગનાં પાત્રોથી દૂર ખસવું પડશે અને દ્વેષનાં પાત્રોની નજીક રહેવું પડશે. સમ્યગ્દર્શન એ ભાવસ્વરૂપ છે એવું માની ક્રિયાનો જેઓ અપલાપ કરે છે તેઓ સમ્યક્ત્વના સ્વરૂપને સમજયા જ નથી. કારણ કે કરવાનો ભાવ એ જ ભાવ છે. જેને ક્રિયા કરવાનું મન નથી તેની પાસે ભાવ જ નથી. ભાવ પણ ક્રિયાના વિષયવાળો જ હોય છે. લકવાગ્રસ્ત માણસ અગ્નિમાંથી બહાર નીકળવાનો ભાવ હોવા છતાં એવી ક્રિયા કરી શકતો નથી. એની જેમ ક્રિયા કોઇ વાર ન દેખાય એ જુદી વાત. પરંતુ ક્રિયા કરવાનું મન ન હોય ને ભાવ આવી જાય - એવું તો કોઇ કાળે ન બને. ક્રિયાની અરુચિવાળાનું અહીં કામ નથી, ક્રિયાનો અધ્યવસાય હોય તો નિસ્તાર થાય, ક્રિયા કરવા માત્રથી નિખાર નથી. ચોથા ગુણઠાણે ક્રિયાનો અધ્યવસાય નથી હોતો. કારણ કે અવિરતિનો ઉદય છે. સમ્યક્ત્વની હાજરીમાં ક્રિયાની તારકતા, ઉપાદેયતા સમજાય છે. તેથી જ સમ્યકત્વ સાથેની ક્રિયા ફળે છે. પરંતુ એની સાથે એટલું યાદ રાખવું છે કે સમ્યકત્વ વગરની ક્રિયા નિષ્ફળ જાય છે. આજે આવું કહેવા માટે આપણું હૈયું તૈયાર નથી થતું. આપણે ક્રિયાઓ કરીએ છીએ પણ તેની તારકતાનો કોઇ ઉપયોગ જ નથી. આચાર્યભગવંતે (પ.પૂ.આ.ભ.શ્રી.વિ. રામચન્દ્ર સૂ.મ.સા.) એક વાર કહ્યું હતું કે આપણે જે રીતે સંસારની ક્રિયા કરીએ છીએ તે રીતે ધર્મની ક્રિયા કરીએ અને ધર્મની ક્રિયા જે રીતે કરીએ તે
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય . ૧૨૦
રીતે સંસારની ક્રિયા કરીએ તો આજે કેવળજ્ઞાન મળી જાય. સંસારની ક્રિયા કેટલા ઉપયોગપૂર્વક અને વિધિ-એકાગ્રતાપૂર્વક કરીએ છીએ ? લગભગ અતિચાર પણ ન લાગે ને ? એ જ રીતે ધર્મક્રિયા કરવી છે. અને ધર્મક્રિયા જેમ નીરસપણે કરીએ છીએ તેમ સંસારક્રિયા કરવી છે. સમ્યત્વ એ આત્માનો ગુણ છે, તેના વગરની ક્રિયા નકામી છે, ફળને અપાવતી નથી... આવું કહેનાર-માનનારનો આજે ઉપહાસ કરાવે છે - એ મહામિથ્યાત્વનું લિંગ છે. અહંદુધર્મની અવજ્ઞા અને સુસાધુઓનો ઉપહાસ એ મહામોહનાં લિંગ છે. ચારિત્રમોહનીય એ મોહ છે અને મિથ્યાત્વમોહનીય એ તો મહામોહ છે. આજે લોકો સાચાનો ઉપહાસ કરે
છે એનું કારણ એક જ છે કે તેમને સાચું જોઇતું નથી, ગમતું નથી. કદાચ મિથ્યાત્વના ઉદયે સાચી વાત ગમતી ન હોય તો પણ તેના પ્રરૂપકનો ઉપહાસ કરવાની જરૂર નથી. ધર્માચાર્યનો ઉપહાસ કરે એટલે નક્કી જ છે કે ધર્મનો ઉપહાસ કર્યો જ છે. વ્યક્તિ ન ગમે પણ તેની વાત સાચી હોય, ભગવાનની હોય તો તે સ્વીકારવામાં નાનપ કેમ લાગે ? તમને જો વિવેક ન હોય તો બોલવાનું બંધ રાખો. પિત્તળને સોનું માનીને લાવે એ મૂરખ કહેવાય, તો ખોટાને સાચું માનીને ગ્રહણ કરે - એ ડાહ્યો ક્યાંથી કહેવાય ? જેને સાચું જો ઇતું નથી, પોતાનો જ કક્કો સાચો કરવો હોય તેને સમ્યક્ત્વ મળે કે ટકે એ વાતમાં માલ નથી. સાચું સમજવાની ભાવનામાંથી જ આ ગુણ મળે છે, ટકે છે, વધે છે.
સમ્યત્વ એ વ્રતરૂપી વૃક્ષનું મૂળ છે. આ મૂળ અનુકૂળ હોય અર્થાત્ ફળને લાવી આપવા સમર્થ હોય, રસાળ હોય - તાજું હોય તો જ વ્રતરૂપી વૃક્ષ મોક્ષફળ આપશે. આવા અનુકૂળ મૂળ સ્વરૂપ સમ્યત્વ વિનાના જીવો મતિથી અંધ છે. તેવાઓ જે ક્રિયા કરે તે ગર્વથી કરે છે કે- “અમે જે કરીએ છીએ તે જ સાચું છે.” આવા ગર્વપૂર્વકની ક્રિયા કરવી એ ખોટો ધંધો છે - એમ ઉપાધ્યાયજી મહારાજા અહીં જણાવે છે. મિથ્યાત્વી કે સમ્યક્ત્વીની છાપ કોઇના માથે મરાતી નથી. લોકો મિથ્યાત્વી કહે એટલામાત્રથી મિથ્યાત્વી બની નથી જતા અને સમ્યકત્વી કહે એટલામાત્રથી
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય ૧૨ ૧
