________________
સ0 ક્રિયામાં કુશળપણું એટલે પ્રમાદ ન કરવો તે ને ?
ધંધામાં કુશળપણું કોને કહો ? રસોઇમાં કુશલપણું કોને કહો ? જેટલા પાસા હોય એટલા બધા પાસા તપાસી લીધા હોય ત્યારે ને ? દરેક ક્રિયા આજ્ઞા મુજબ થાય તો તે તે ક્રિયાનું કુશળપણું પ્રાપ્ત થાય. આપણી ઇચ્છા મુજબ કરીએ તો કુશળપણું ન આવે. વિધિપૂર્વક વંદન કરીને પછી જ પચ્ચકખાણ લેવાનું છે. વંદન ક્યારે કરવું, ક્યારે ન કરવું... આ બધું ગુરુવંદનભાષ્યમાં બતાવ્યું છે. વિધિ પ્રત્યે પ્રેમ હોય તો ગુરુવંદનભાગ ભણવું જ પડશે. ગુરુમહારાજ વહોરવા આવ્યા છે તો પચ્ચકખાણ લઇ લઇએ : આ વૃત્તિ ખોટી છે. ગુરુમહારાજ વહોરવા આવે ત્યારે ઘરે બેસે નહિ, ઊભા હોય તો વંદન થાય નહિ, વંદન વગર પચ્ચક્ખાણ લેવાય નહિ. સવ દરેક વસ્તુ એટલી ઝીણી છે કે એના માટે ટાઇમ કાઢવો પડે.
પ્રમાદ અને વિકથાના પાપથી બચીને ભગવાનની આજ્ઞા માટે સમય ફાળવીશું તો એમાં એકાંતે લાભ જ છે ને ? આજ્ઞા મુજબનું અનુષ્ઠાન કાલે ઊઠીને સર્વવિરતિ અપાવીને મોક્ષ અપાવશે. આજે આપણને પચ્ચક્ખાણ પ્રત્યે પ્રેમ નહિ, નફરત છે – એમ કહું તો ખોટું નથી. અનેક જાતની ક્રિયા હોવા છતાં વંદન અને પચ્ચક્ખાણનું ગ્રહણ એટલા માટે કર્યું છે કે– વંદનનું ફળ ‘નીચગોત્રકર્મનો ક્ષય’ બતાવ્યું છે. ઉચ્ચગોત્રમાં જન્મ મળે તો દેવ-ગુરુ-ધર્મની પ્રાપ્તિ સુલભ બને અને પચ્ચકખાણથી ચારિત્રમોહનીયકર્મ ઉપર ઘા પડવાના કારણે સર્વવિરતિની પ્રાપ્તિ સુલભ બને.
બીજું ભૂષણ તીર્થસેવા છે. જે તારે છે તે તીર્થ છે. આ તીર્થ સ્થાવર અને જંગમ એમ બે પ્રકારનું છે. સ્થાવર એટલે સ્થિર અને જંગમ એટલે વિચરતું - હાલતું ચાલતું. શત્રુંજયાદિ પવિત્રભૂમિઓ સ્થાવરતીર્થસ્વરૂપ છે,
જ્યારે સાધુભગવંતો જંગમ તીર્થ છે. કારણ કે તેઓ વિહાર કરવાના કારણે આપણે ત્યાં આવે છે. જ્યારે તીર્થભૂમિઓ સ્થિર હોવાથી સ્થાવર છે. સામાન્યથી સો વરસથી વધુ વરસ જે ચૈત્યને થયાં હોય તેને પણ તીર્થ કહેવાય છે. સ્થાવર તીર્થમાં તીર્થંકરપરમાત્માની પ્રતિમા અને મંદિર
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય ૮૪
તારનાર હોવાથી તીર્થ કહેવાય છે, જંગમ તીર્થમાં ગુરુભગવંતો તારક હોવાથી તીર્થરૂપ છે. આ તીર્થની સેવા એ તીર્થની શુશ્રુષાસ્વરૂપ છે. જેની પાસે સમ્યક્ત્વ હોય તેને ક્રિયાનો રસ હોય, ક્રિયાનો કંટાળો ન હોય. જેને ક્રિયાનો રસ ન હોય તેના સમ્યકૃત્વમાં ખામી છે – એમ સમજી લેવું. સ0 ક્રિયાનો કંટાળો ન હોય તોપણ વારંવાર એકની એક ક્રિયા કરવાની
આવે તો કંટાળો આવે. એક વંદન પણ કેટલી વાર કરવામાં આવે ?
આ કંટાળો આવે છે તેનું કારણ એ છે કે ક્રિયાનો ઉદ્દેશ નથી અને ફળનું અર્થીપણું નથી. ધંધો કરો ત્યારે એને એ ઘરાક, એની એ વસ્તુ, છતાં ય તેનો કંટાળો આવે છે ? દવા વારંવાર લો, દિવસમાં ચારપાંચ વાર ખાઓ, પાણી વારંવાર પીઓ છતાં ત્યાં કંટાળો નથી આવતો. કારણ કે ફળનું અર્થીપણું હોવાથી વારંવાર કરવામાં સ્વાદ આવે છે. એકની એક ક્રિયાનું ફળ દેખાતું નથી - તો ભાવ ક્યાંથી આવે ? વંદનથી નીચગોત્ર કર્મ ખપે છે - આવું જાણ્યા પછી કર્મની નિર્જરા કરવાનું મન થાય ને? કર્મનિર્જરાનો ઉદ્દેશ હોય અને કર્મનિર્જરાનો ઉપાય મળે તો તે સેવવામાં રસ કેમ ન પડે ? ક્રિયાઓ; કરવા ખાતર કરવાથી ભાવ ન આવે, તરવાનો ભાવ લાવવાનો પરિણામ હોય તો ભાવ આવે. ગુરુભગવંત પાસે જઇને તેમનું કહેલું સાંભળવું તે જ તેમની સેવાશુશ્રુષા છે. ગુરુનું સાંભળવા તૈયાર થવું - એ જ સેવા છે. ગીતાર્થ ગુરુને તીર્થ કહ્યા છે. કારણ કે માર્ગનું જ્ઞાન આપવાનું કામ ગીતાર્થ ગુરુઓ કરતા હોય છે. તીર્થો વિકસાવવાં એ તીર્થસેવા નથી. જે તીર્થ તારનારું ન બને, તેને તીર્થ ન કહેવાય. ભગવાનની આજ્ઞા મુજબ જે તીર્થની પ્રવૃત્તિ થાય તે તીર્થ છે. વર્તમાનમાં જે રીતે તીર્થધામ બનાવાય છે – એ પ્રવૃત્તિ વ્યાજબી નથી. સ્વદ્રવ્યથી બનાવે તો વાંધો નથી, પણ દેવદ્રવ્યમાંથી જ આ રીતે નૂતન જિનાલય બનાવવાનું વ્યાજબી નથી. સંઘ અત્યંત દરિદ્ર હોય તે વખતે દેવદ્રવ્યમાંથી નૂતન જિનાલય બનાવે એ જુદી વાત છે. બાકી દેવદ્રવ્ય તો જીર્ણોદ્ધાર માટે છે. જીર્ણોદ્ધાર પણ આપણે સદ્ધર હોઈએ તો જાતે જ કરવો. આપત્તિકાળ માટે દેવદ્રવ્યને નિધાન તરીકે રાખી મૂકવાનું હોય છે.
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય . ૮૫
