________________
પ્રયત્ન ચાલુ છે ને ? આ સંસારમાં જેટલાં સુખનાં સાધનો છે તે બધાં જ શાતાની ઉદીરણાનાં સાધન છે. તમે જે સાધન વસાવ્યાં છે એ બધાં અવિરતિને પુષ્ટ કરવાનાં સાધન છે ને ? અવિરતિ એ પાપ છે. તેથી જેટલાં સુખનાં સાધન ભેગાં કર્યાં છે તે બધાં જ પાપનાં સાધન છે ને ?
આથી એ સાધનો ભેગાં કરવા મહેનત નથી કરવી. સમકિતીને કર્મના ઉદયની ચિંતા ન હોય તે તો કર્મનો બંધ ટાળવા માટે પ્રયત્ન કરે.
સમ્યક્ત્વના મહિમાથી કર્મનો ઉદય નથી ટળતો, પરંતુ બંધ ટળે છે. સમકિતી શુભ કે અશુભ એકે પ્રકૃતિ બાંધવા પ્રયત્ન ન કરે. કારણ કે શુભ પ્રકૃતિની લાલચમાં તો ભેગી અશુભ આવે છે. ગુલાબ લેવા જઇએ તો સાથે કાંટા આવે ને ? શાકભાજી લેવા જઇએ તો છાલ અને ળિયાં સાથે આવે જ ને ? તેથી શુભના બંધને પણ સમકિતી ઇચ્છે નહિ. જેને પુણ્ય ભોગવવાનું મન નથી તેને પુણ્ય બાંધવાનું મન હોય ખરું ? જો પુણ્ય ભોગવવું જ નથી તો બાંધવાનું કામ શું છે ? સાધુભગવંતો અશાતાની ઉદીરણા કરે, શાતાની નહિ. રોટલી સાથે શાક લેવું, ઢોસા સાથે ચટણી લેવી, ભાત સાથે દાળ લેવી તેનું નામ શાતાની ઉદીરણા. સંયોજના કરવી એ શાતાની ઉદીરણા કરવા સ્વરૂપ છે. આપણે તો સંયોજન જ નહિ, આયોજનપૂર્વક કામ કરીએ છીએ ને ? આજે તો પુણ્ય ભોગવવાની લાલચ એટલી છે કે પુણ્યાનુબંધી પુણ્યના નામે પણ પુણ્ય જ ભોગવવું છે. પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય કરતાં તો પુણ્યાનુબંધી પાપ સારું. અનુબંધની અપેક્ષાએ ફળ સમાન દેખાતું હોવા છતાં એ બેમાં મોટું અંતર એ છે કે પુણ્યાનુબંધી પુણ્યનો ઉદય ચારિત્ર લેતાં રોકે છે, જ્યારે પુણ્યાનુબંધી પાપનો ઉદય તો ચારિત્રની હાજરીમાં પણ સુંદર નિર્જરા કરાવે છે. શ્રી પંચવસ્તુક નામના ગ્રંથમાં જણાવ્યું છે કે સાધુભગવંતને સાધુપણામાં જે વેદના-પીડાનો ઉદય થાય છે તે પુણ્યના ઉદયથી થાય છે, એ પુણ્ય પુણ્યાનુબંધી પાપના ઉદય સ્વરૂપ છે.
કાર્નિક શેઠનું દૃષ્ટાંત આપણે જોયું. જ્યારે ઐરિક તાપસે નાક ઉપર આંગળી મૂકીને બતાવ્યું. ત્યારે કાર્ત્તિક શેઠે એવું ન કહ્યું કે– ‘મારું તો શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજ્ઝાય – ૧૧૪
સમ્યક્ત્વ જળવાઇ જ ગયું છે, મેં તો રાજાના કીધે કર્યું હતું. આ તો રાજાનું મોઢું જોઇને કામ કર્યું, બાકી તારી સામે જુએ કોણ ?'... આપણે હોત તો આવું આવું બોલત ને ? કાર્ત્તિક શેઠે તો પોતાનો જ દોષ જોયો કે મેં દીક્ષા ન લીધી માટે રાજાનો અભિયોગ જાળવવો પડ્યો. મહાપુરુષો પોતાની ભૂલ જોવાના કારણે નાના નિમિત્તમાં સુંદર પરિવર્તન પામે છે. સમ્યક્ત્વની રક્ષા આગારથી થઇ ગઇ છે એવું માન્યું હોત તો તેમને દીક્ષા ન મળત. આ રીતે રાજાનો અભિયોગ હોય એટલે છૂટ લેવી જ એવું નહિ, તેને ટાળવા પણ પ્રયત્ન કરવો. એ માટે અહીં કોશ્યાનું દૃષ્ટાંત છે. સ્થૂલિભદ્રમહારાજાથી પ્રતિબોધ પામી બાર વ્રત ઉચ્ચર્યાં ત્યારે ચોથા વ્રતમાં રાજા તરફથી આવેલ પુરુષની સાથે સંબંધ બાંધવાની છૂટ રાખેલી. એક વાર એક રથકારની કળાથી ખુશ થયેલા રાજાએ તેની ઇચ્છા મુજબ કોશ્યાને ત્યાં મોકલ્યો. રથકારે આવીને પોતાની કળા બતાવવા માટે મકાનમાં બેસીને બાણની શ્રેણીથી આંબાની લંબ કોશ્યાના હાથમાં આપી. ત્યારે કોશ્યાએ સરસવનો ઢગલો કરી તેના પર સોય અને સોંય પર પુષ્પ મૂકી, લઘુલાઘવકળાથી તેની ઉપર ચઢીને નૃત્ય કર્યું. નૃત્યમાં ગાયું કે— ‘આ રીતે આંબાની લંબ તોડવી સહેલી છે અને સરસવના ઢગલા પર નાચવું સહેલું છે. પરંતુ જે સ્થૂલભદ્રમહારાજાએ કર્યું તે દુષ્કર છે, તે તમારાથી કે મારાથી થાય એવું નથી.’ પછી સ્થૂલભદ્રમહારાજાએ જે જે કર્યું હતું તે જણાવ્યું. પેલો રથકાર પ્રતિબોધ પામી સાધુ થઇ ગયો, દીક્ષા પાળી દેવલોકમાં ગયો. આવતા ભવે મહાવિદેહમાં જઇ મોક્ષે જશે. તેથી જે અભિયોગ-છૂટ લીધી છે તેનો ઉપયોગ કરવો જ પડે એવું નથી - તે ટાળી પણ શકાય.
આજે આપણને મળેલા પુણ્યનો ઉપયોગ આપણે સુખ ભોગવવામાં જ કર્યો છે - આ વેડફાટ છે. સારામાં સારી વસ્તુને ભોગવવી - એ તેનો વેડફાટ છે. સારી વસ્તુનો ઉપયોગ સારા કાર્યમાં કરવો એ તેનો સદુપયોગ છે. આજે ઘરનું સાધન-વાહન રાખ્યા પછી પાપનાં કામ વધારે કરીએ કે ધર્મનાં ? ઘરનું વાહન હોવા છતાં ટ્રેઇનમાં ને બસમાં ક્ષુદ્ર માણસો
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજ્ઝાય – ૧૧૫
