________________
બતાવેલી છે. છતાં તેમાંથી રત્નાકરમાં અવતાર કરતા નથી. મલ્લવાદીસૂરિજીએ બૌદ્ધને દેશનિકાલ કરાવી રાજાને જૈનધર્મી બનાવ્યો અને શાસનની પ્રભાવના કરી.
એ જ રીતે દેવસૂરિજી મહારાજાએ દિગંબરમતનું ખંડન શ્રી હેમચંદ્રસૂરિજી મહારાજ દ્વારા કર્યું હતું. વાદીવેતાલ શ્રી શાંતિસૂરિજી મહારાજાએ જે સ્થાનો બતાવેલાં તેના આધારે દેવીએ દિગંબર સાથે વાદ કરવાનું જણાવ્યું. તે રીતે કરીને છ મહિના સુધી વાદ કરી દિગંબરોને પરાસ્ત કર્યા. શાસ્ત્રમાં એક ઠેકાણે કહ્યું છે કે જો આ રીતે શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ મહારાજાએ દિગંબરોને હરાવ્યા ન હોત તો શ્વેતાંબર સાધુના ચોળપટ્ટા નીકળી ગયા હોત. શ્રી અધ્યાત્મમતપરીક્ષા વગેરેમાં દિગંબરનું ખંડન છે. સામાની વાતને કાપવા માટે અકાઢ્ય એવા પ્રમાણને આપીને વસ્તુતત્ત્વનું પ્રતિપાદન કરવું તેને તર્ક કહેવાય. આવા તર્કમાં નિપુણ હોય તે વાદપ્રભાવક બની શકે.
(૪) ચોથા નિમિત્તક પ્રભાવક છે. શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામી મહારાજને નિમિત્તક તરીકે જણાવ્યા છે. તેમનું કથાનક કલ્પસૂત્રમાં પ્રસિદ્ધ છે. પોતાના હૈયામાં શાસન હોય ને લોકોના હૈયામાં શાસન વસાવવું તે પ્રભાવના છે. માત્ર અનુષ્ઠાનથી પ્રભાવના ન થાય. સત્યના જાણકાર સત્યની ઉપેક્ષા કરે તો પ્રભાવક ન બની શકે. અહીં ‘પરમતજીપણ કાજ’ લખ્યું છે. તેના ઉપરથી નક્કી છે કે- નિમિત્તનું કથનું પરમતને પરાસ્ત કરવા કહેવું - તે પ્રભાવકતા છે. ભક્તવર્ગના દુઃખ ટાળવા અને તેમને સુખી કરવા માટેનું નિમિત્તકથન પ્રભાવકતામાં ન આવે.
(૫) પાંચમા તપસ્વી પ્રભાવકની શરતો ઘણી છે. જેઓ તપ કરીને ધર્મને વધારે છે, ધર્મમાં શિથિલ બનતા નથી, ભગવાનની આજ્ઞાનો લોપ નથી કરતા અર્થાત્ ખોટી માન્યતાને વળગી રહેતા નથી અને ખોટા માર્ગની આરાધના નથી કરતા, આશ્રવનો લોપ કરે છે અર્થાદુ સંવરધર્મનો સ્વીકાર કરે છે તેમ જ તપ કરીને કોપાયમાન નથી થતા તે તપસ્વી કહેવાય છે. જેઓ ખોટા માર્ગે આરાધના કરે તે તપસ્વી પ્રભાવક નથી. પાંચ
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાયા ૭૨
આશ્રવ ચાલુ હોય તેનો તપ ગણતરીમાં ન આવે. તેમ જ કૂરગડુ મુનિની જેમ કોપ ન કરે તે તપસ્વી પ્રભાવક છે. તપ નિર્જરા માટે કરવાનો છે, ઉપદ્રવની શાંતિ માટે નહિ, આજે ઘણી કહે છે- ‘દ્વારિકાનગરીને બળતી અટકાવવા ભગવાને બાર વરસ આયંબિલ કરવાનું જણાવ્યું હતું. પરંતુ એવું નથી. દ્વારિકાનગરી બાર વરસે બળવાની છે – એમ ભગવાને કહ્યું હતું; આયંબિલ કરવાનું ભગવાને કહ્યું ન હતું, કૃષ્ણ મહારાજે કહ્યું હતું. તે પણ દાહથી બચવા માટે નહિ, કારણ કે ભગવાનનું વચન મિથ્યા ન જાય એવું તેઓ માનતા હતા. તેથી ‘દાહ થવાનો જ છે તો આરાધના કરી લેવી’ – એ આશયથી આયંબિલ કરવાનું જણાવ્યું હતું. કથાનકોનો વિકૃત રીતે અર્થ કરી તેનો દુરુપયોગ ન કરશો. ગીતાર્થનો અધિકાર છે – એમને વાંચવા દો. તમે જાતે અર્થ કરવા ન બેસશો.
(૬) સમ્યગ્દર્શનનો પ્રભાવ જ એ છે કે- દેવ, ગુરુ, ધર્મનો વાસ્તવિક પરિચય કરાવે. પૈસા ભેગા કરીને લોકોને ભેગા કરવા – એ પ્રભાવકતા નથી. ભગવાનના શાસનની મહત્તા સમજીને લોકો ભેગા થાય એ પ્રભાવકતા છે. છઠ્ઠા પ્રભાવક તરીકે વિદ્યા અને તપના પ્રભાવથી લોકોને જૈનશાસનના રાગી બનાવવાનું કામ શ્રી વજસ્વામીમહારાજાએ કરેલું. દશ પૂર્વનું જ્ઞાન જેને હોય એને મંત્ર, વિદ્યા, લબ્ધિ વગેરે પ્રાપ્ત થતી હોય છે. કલ્પસૂત્રમાં શ્રી વજસ્વામીજીનું દૃષ્ટાંત પ્રસિદ્ધ છે. દીક્ષા માટે માતાને ઉદ્વેગ પમાડવા માટે છ મહિના રહેવાનું કામ કર્યું. આવી અવસ્થામાં ઉદ્વેગ પામેલી માતાએ તે પુત્ર ગોચરીએ આવેલ પિતા સાધુભગવંતને સોંપી દીધો. સાધુભગવંતે લઇ લીધો અને શ્રાવિકાને લાલનપાલન માટે સોંપ્યો. ત્યાં સાધ્વીજીમહારાજ અગિયાર અંગનું અધ્યયન કરતાં હતાં. ઘોડિયામાં આ બાળકે અગિયાર અંગ મેળવ્યાં. પછી છ મહિના બાદ એમની માતા એમને લેવા આવી. ત્યારે સાધુભગવંતોએ કહ્યું કે હવે તમારો અધિકાર નથી. માતા રાજી પાસે ગઇ. રાજાએ ઉપાય બતાવ્યો કે- વજસ્વામી જેની પાસે જાય એમને સોંપવામાં આવશે. માતાએ લોભામણી ચીજો બાળકને બતાવી છતાં
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય : ૭૩
