________________
રીતે પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ જ્ઞાનના કારણે વસ્તુતત્ત્વનો નિર્ણય થતો હોય છે. આ રીતે પ્રમાણના અનુગ્રહથી વસ્તુતત્ત્વનો નિર્ણય કરવો તેને વાદ કહેવાય છે. આ સિવાયના બીજા બધા જ વિતંડાવાદ છે. તર્કના કારણે તો ગમે તેવા પદાર્થની સિદ્ધિ થઇ શકે છે, તેથી કેવલ તર્કનું પ્રમાણ નથી માનતા. તર્કના કારણે તદ્દન વિપરીત વસ્તુની સિદ્ધિ ઘણી વાર થતી હોય છે, તેથી વસ્તુતત્ત્વના નિર્ણય માટે કેવલ તર્ક અનુમાપક નથી, શ્રદ્ધા જ એની અનુગ્રાહક છે. વાદના કારણે ઘણી વાર વાદીની પ્રતિભામાં ખામી હોવાથી કે પરવાદીના કુતર્ક આદિના કારણે સત્યના બદલે ખોટી વાતની સિદ્ધિ થાય. આથી આપણે વાદ ઉપર મદાર ન રાખતાં શ્રદ્ધા ઉપર જ ભાર આપવો છે. તેના કારણે સિદ્ધ થનારા પદાર્થો પણ શ્રદ્ધાના બળે જ સ્વીકારવાના છે. વાદના કારણે ઘણીવાર જૈનશાસનની પ્રભાવના થાય અને અનેક જીવો પ્રતિબોધ પામે છે તેથી વાદીની પ્રભાવકતા વર્ણવી છે. બાકી આપણે મોક્ષમાં જવા માટે શ્રદ્ધા કેળવવા તૈયાર થયું છે. શ્રદ્ધા પણ ભગવાનના વચન ઉપર જોઇએ, આપણે માની લીધેલ વ્યક્તિ ઉપર નહિ. ભગવાનની વાત પર શ્રદ્ધા કેળવવા માટે ભગવાનનું વચન સમજવું જોઇએ. આપણા સગાસંબંધી કે પરિચિત સાધુ જે કહે તે સાચું - આ શ્રદ્ધા નથી. તે જે કહે છે તે ભગવાનની વાતને અનુરૂપ છે માટે સાચું છે – એવું માનવું જોઇએ. જ્ઞાન પામવું છે, પણ સાથે કેવળ તર્કના આધારે વસ્તુતત્ત્વનો નિર્ણય ન કરાય. તર્કના કારણે તો કોઇ પાણીને પણ ઉષ્ણ તરીકે સિદ્ધ કરે અને હેતુ તરીકે અગ્નિના સંનિધાનને જણાવે તો આ તર્કનું કોઇ ખંડન ન કરી શકે. માટે તર્કનું શરણું લેવાજેવું નથી. શ્રુતજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને, તર્કનું અધ્યયન કરીને પછી શ્રદ્ધાના બળે સિદ્ધાંતને સ્વીકારવો છે.
વાદી તરીકેના પ્રભાવક આપણે ત્યાં ઘણા થઇ ગયા છે. શ્રી મલ્લવાદીસૂરિજીનું નામ અહીં જણાવ્યું છે. તેઓશ્રીના ગુરુભગવંત એક વાર બૌદ્ધસાધુથી પરાભવ પામેલા. પોતાની બહેનના ત્રણ પુત્રો હતા. બહેનનો ધણી ગુજરી ગયા પછી તેને પ્રતિબોધી બહેનને અને ત્રણ પુત્રને દીક્ષા આપી. નાનો પુત્ર મલ્લ અત્યંત પ્રતિભાશાળી હતો. આચાર્યભગવંત
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાયા ૭૦
પાસે નયચક્રવાલ(દ્વાદશારનયચક્ર) નામનો ગ્રંથ હતો કે જેનું પહેલું ને છેલ્લું પાનું અાઇ મહોત્સવપૂર્વક વાંચવાનું હોય છે. આ ગ્રંથ દેવતાધિષ્ઠિત હતો. આથી બહેનસાધ્વીને એ ગ્રંથ “કબાટમાં મૂક્યો છે, કોઇને આપવો નહિ' : એમ કહીને ગયા. પણ મલ્હસાધુએ એ સાંભળી લીધું. એક વાર માતાસાધ્વીને પૂછયા વિના ગ્રંથ વાંચવા લીધો. પહેલા શ્લોકનો અર્થ કર્યો. એટલામાં શાસનદેવીએ આવી ગ્રંથ તેમના હાથમાંથી લઇ લીધો. આથી તેમને ઘણું દુ:ખ થયું. ત્યારથી છઠના પારણે છઠ અને પારણે માત્ર વાલ વાપરવા – એવો તપ આદર્યો. ચાર મહિને પ્રસન્ન થઇ શાસનદેવી આવી. સત્ત્વ-પ્રતિભાની પરીક્ષા કરવા માટે પૂછ્યું કે- ‘વે. પ્રિયાઃ (fg:) ?' (શું ભાવે છે ?) મલવાદીજીએ કહ્યું કે- ‘વા: fપ્રયા: ' (વાલ ભાવે છે.) તેઓશ્રી જે વાપરતા હતા તે જ તેમને મિષ્ટ્ર લાગતું હતું. આના ઉપરથી પરપદાર્થની પરિણતિ નથી એ પણ જણાઇ આવે છે. આપણી હાલત એ છે કે જે વાપરીએ છીએ તેના કરતાં બીજું જ સારું લાગ્યા કરે - આ એક પરપરિણતિ છે. ફરી છ મહિને દેવી આવી. આમના છઠ ચાલુ હતા. છ મહિના પછી દેવીએ પૂછ્યું કે- “નિ fપ્રયા: ?” (કોની સાથે ભાવે છે ?) ત્યારે મલ્લવાદીજીએ કહ્યું કે
કૃમિશ્રિત કુડેન પ્રિયા: ' (ઘીથી મિશ્રિત ગોળ સાથે ભાવે છે.) આ રીતે પ્રશ્નનું અનુસંધાન છ મહિને પણ કરી શકવાની ધારણાશક્તિ જોઇ પ્રસન્ન થયેલ દેવીએ વર માંગવા કહ્યું. તેમણે પેલો ગ્રંથ માંગ્યો. દેવીએ આપ્યો. તેનું અધ્યયન કરી બૌદ્ધોને હરાવ્યા. આ ગ્રંથમાં એક નયનું ખંડન બીજો નય કરે, બીજાનું ત્રીજો કરે - એમ તે તે દર્શનનું ખંડન કરતાં છેલ્લે જૈનદર્શનનો જય થાય છે એમ જણાવ્યું છે. પરંતુ આ દાર્શનિક ગ્રંથની શૈલી એવી છે કે ભલભલાની બુદ્ધિ અટવાઇ જાય. વર્તમાનમાં આ ગ્રંથનું અધ્યયન કરનારા લગભગ નથી. શબ્દશઃ અર્થ કરી જાય, પણ મર્મ સુધી પહોંચવાનું સામર્થ્ય ક્યાંથી લાવવું ? આજે તો રત્નાકર અવતારિકા પછી સ્યાદ્વાદરત્નાકર વાંચતા નથી. અસલમાં સ્યાદ્વાદ-રત્નાકર (સમુદ્ર)માં જવા માટે અવતારિકા(નાવડી) તરીકે તે
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય ૭૧
