________________
પહેલાં કે અંકુરો - આવા પ્રશ્નના નિરાકરણમાં, આપણા હાથમાં જે આવે તે પહેલું - એટલું યાદ રાખવું.
- ત્યાર બાદ સૂત્રનો વિનય જણાવ્યો છે. આજે આપણે સૂત્રની ઉપેક્ષા જે રીતે કરીએ છીએ તેના યોગે જ સમ્યકત્વથી વંચિત રહ્યા છીએ. સૂત્રના આધારે જ અર્થ રહેલા છે. પહેલાના મહાત્માઓ એવું માનતા કે સૂત્ર વિના અર્થ ભણાય જ નહિ. જ્યારે આજે તો ‘સૂત્ર ભણવાની જરૂર નથી” આવી માન્યતા ફેલાવા માંડી છે. સૂત્રો ભણી ન શકે તો જુદી વાત પરંતુ સુત્ર ભણવાની જરૂર નથી, એકલા અર્થશાનથી ચાલે - એવું ઉત્સુત્ર ફેલાવવાનું પાપ ન કરવું. સૂત્ર પ્રત્યે આદર પ્રગટ્યા વગર સમ્યગ્દર્શન નહિ આવે. આજે ધર્મ કરનારને સૂત્ર પ્રત્યે જોઇએ એવી રુચિ નથી. દ્વાદશાંગીની રચના સૂત્રથી થઇ છે. જેને ચારિત્ર જોઇએ એને જ્ઞાન પામ્યા વિના ચાલે એવું નથી. સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ પણ જ્ઞાનથી જ થતી હોય છે અને જ્ઞાનપ્રાપ્તિની શરૂઆત સૂત્રથી થતી હોય છે. આજે અર્થની રુચિ છે પણ સૂત્રની રુચિ નથી. આનો અર્થ જ એ છે કે જ્ઞાનની મહત્તા નથી, રુચિની જ મહત્તા છે. આજે મહાત્માઓ પોતે તો સૂત્ર ભણે નહિ અને જેઓ ભણતા હોય તેમને પણ ન ભણવાની સલાહ આપે. આવું કૃત્ય તદ્દન અનુચિત છે. શાસ્ત્રમાં બાર વરસ સુધી સૂત્ર ભણવાનું કહ્યું છે. જેનો અર્થ ન સમજાય છતાં તેવાં સૂત્રો ભણ્યા કરે તો શ્રદ્ધા નિર્મળ બનવાની જ. આજે શ્રાવકોને પણ સુત્ર ભણવું નથી ગમતું. પુસ્તકો વાંચવાં ગમે છે. પુસ્તકો પણ પાછાં કેવાં વાંચે ? જેમાં કથા હોય. અમારે ત્યાં સાધુસાધ્વી પણ ચરિત્રગ્રંથો વાંચે તો વચ્ચે ભગવાનની કે મુનિભગવંતની દેશના આવે કે નગર, નદી વગેરેનું વર્ણન આવે તો છોડી દે, કારણ કે એમાં રસ ન પડે. જો અર્થકામનું વર્ણન આવે તો પ્રેમથી વાંચે. આ જ્ઞાનનો રસ નથી, કથાનો રસ છે. સ0 કથાનુયોગ શા માટે આપ્યો છે ?
કથાનુયોગ તો તમારું સમ્યગ્દર્શન દેઢ કરવા માટે છે. ભગવાન સુખ છોડવાની કે દુઃખ વેઠવાની વાત કરે તો તે વખતે તે અશક્ય લાગે
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય ૩૬
અને ભગવાને આવી અશક્ય વસ્તુનો ઉપદેશ કેમ આપ્યો છે - એવી શંકા પડે તો સમ્યકૃત્વમાં અતિચાર લાગે, સમ્યક્ત્વ ચાલવા માંડે. આવી શંકાનું નિર્મૂલન કરવા માટે કથાગ્રંથો છે. તમને ધર્મ માટે મરણાંત કષ્ટ વેિઠવાની વાત કર્યા પછી સાથે ખંધકમુનિનું દૃષ્ટાંત આપીએ તો તરત શ્રદ્ધા બેસે ને ? કે આવું દુ:ખ ભોગવવાનું અશક્ય નથી, ઘણા મહાત્માઓ જાતે ભોગવીને ગયા છે. આ રીતે સત્ત્વની કે શ્રદ્ધાની વાતો અસાધ્ય નથી તે સમજાવવા માટે કોણે કોણે કઇ કઇ રીતે આ ધર્મ આત્મસાત કર્યો તે કથાગ્રંથોથી જણાવવામાં આવે છે. પરંતુ તકલીફ એ છે કે આપણને રાજારાણીની કથાના પ્રસંગોમાં રસ પડે છે, તેમના ગુણોમાં નહિ, અનાથીમુનિ, ભર્તુહરી, ભરતબાહુબલી આ બધાની કથામાંથી સારા શું લઇએ? ભરતમહારાજાનો વૃત્તાંત સાંભળ્યા પછી ચક્રવર્તીપણું ઉપાદેય લાગે કે છોડવાજેવું ? કથાગ્રંથો પણ તમારે જાતે ન વાંચવા, ગુરુભગવંતની પાસે વાંચવા જો ઇએ.
સૂત્ર પછી યતિધર્મનો વિનય કરવાનું જણાવ્યું છે. કારણ કે જે સૂત્ર ભણે તેને સૂત્ર ભણતાં ભણતાં દસ પ્રકારનો યતિધર્મ પાળવાનું મન થાય. આજે તો, સાધુ થનારા ભણે તો ય ઘણું !, ભણતાં ભણતાં સાધુ થનારા લાવવા ક્યાંથી ? મુમુક્ષુપણામાં કદાચ થોડુંઘણું ભણતો હોય તોય સાધુપણામાં તો પુસ્તક અભરાઇ ઉપર ચઢાવીને મૂકી દે. પોતે સુત્ર ભણે નહિ અને ગુરુમહારાજ ન ભણાવે તો કહે કે મને ભણાવતા નથી ! સૂત્ર ભણ્યા વગર ગુરુ કઇ રીતે ભણાવે ? સૂત્ર ભણે તેને સાધુ થવાનું મન થયા વિના ન રહે. (૧) ક્ષમા, (૨) માર્દવ, (૩) આર્જવ, (૪) મુક્તિ (નિલભતા), (૫) તપ, (૬) સંયમ, (૭) સત્ય, (૮) શૌચ, (૯) આકિંચન્ય, (૧) બ્રહ્મચર્ય : આ દસ પ્રકારનો યતિધર્મ છે. ધર્મ અને ધર્મીની કથંચિત્ અભેદ હોવાથી યતિનો વિનય એ જ યતિધર્મનો વિનય છે. ક્ષમાધર્મ સાધુપણામાં પાળી શકાય. આજે તમને ગુસ્સો કેમ આવે છે ? લોકો ખરાબ વર્તન કરે છે માટે કે આપણું માનતા નથી માટે ? ગૃહસ્થપણામાં ઘરના લોકો આપણું માનતા નથી - આ ભાવ ગુસ્સાને
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય . ૩૭
