________________
આનંદ થાય ? વીર્ય ફોરવવાનું લગભગ ગમતું જ નથી ને ? કોઇ પણ સાધના બીજાને સુધારવા માટે નથી, આપણી જાતના ઉપકાર માટે છે. કોઇને સુધારવાની જવાબદારી આપણી નથી. આપણે આપણી જાતને સુધારવા માટે આવ્યા છીએ. સ0 કુટુંબની જવાબદારી આપણી નહિ ?
કુટુંબની જવાબદારી આપણી ત્યાં સુધી કે જયાં સુધી કુટુંબ મોટું ન ખોલે, જે દિવસે એ લોકો મોટું ખોલે, સામું બોલવા માંડે તો ઘરના વડીલે ચૂપ થઇ જવું. ડૉક્ટર પણ દવા ક્યાં સુધી કરે, રોગ સાધ્ય હોય ત્યાં સુધી કે રોગી જીવતો હોય ત્યાં સુધી ? રોગી જીવતો હોવા છતાં જો રોગ સાધ્ય ન હોય તો ડૉક્ટર દવા ન કરે ને ? તેમ અહીં પણ પ્રતિકાર કરે તેને અસાધ્ય માની છોડી દેવાનો. સ0 એને કશું ન કહીએ તો એ જેમ ફાવે તેમ જીવે - એ જોઇને
આર્તધ્યાને થાય ને ?
તમને આર્તધ્યાન થાય તો તેને ટાળવાનો ઉપાય છે પરંતુ તેમને સુધારવાનો કોઇ ઉપાય નથી. આપણો પુત્ર આપણું માનતો નથી માટે આધ્યાન થાય છે ? કે “તેણે આપણું માનવું જોઇએ' એવી ભાવના છે માટે આર્તધ્યાન થાય છે ? પાડોશીનો દીકરો ગમે તેવું વર્તન કરે તોય કશું થતું નથી ને ? તેમ અહીં પણ આપણા પુત્રનું મમત્વ મનમાંથી કાઢી નાંખવું. જે આપણું માને તેની જવાબદારી આપણી, બીજાની નહિ. સામો ન સુધરે તો આપણે તેની ઉપેક્ષા કરવી છે, આપણે ઘરમાં હોવા છતાં ત્યાંથી મનથી ખસી જવું છે. ભર્તૃહરીને તેના ભાઈ વિક્રમાદિત્યે
જ્યારે કહ્યું કે પિંગળારાણી વ્યભિચારિણી છે, ત્યારે ભર્તૃહરીને ગુસ્સો આવ્યો અને ભાઇને દેશનિકાલ કર્યો. છતાં ભાઇના વિરહથી પીડાતા તેણે ભાઇની વાતની ખાતરી કરવા પ્રયત્ન કર્યો. સેવકોએ તપાસ કરીને જણાવ્યું કે વિક્રમાદિત્યની વાત સાચી છે. એ જાણ્યા બાદ ભહરી પિંગળારાણીને સુધારવા ન રહ્યા, પોતે સંસાર છોડીને નીકળી પડ્યા. અમારે ત્યાં શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં પણ ગળિયાબળદ જેવા શિષ્યોને પડતા
મૂકીને નીકળી ગયેલા આચાર્યભગવંતનું દૃષ્ટાંત આપ્યું છે. તમારી પાસે, મૂકી જવાનું સામર્થ્ય ન હોય તોપણ મનથી તો અળગા રહીને જિવાય ને ? આજે તમને નિયમ આપી દઉં કે બીજા ગમે તેટલું સંભળાવે તો સાંભળી લેવું, પણ કોઇને ય સંભળાવવું નહિ - આટલું તો બને ને ? આજે તો સાધુસાધ્વી પણ આટલું કરવા રાજી નથી. ઉપરથી પોતાના બચાવ માટે કહે કે આ તો દ્રવ્યથી સાધુપણું છે. અનુકૂળતા ભાવસાધુ તરીકેની ભોગવવાની અને પાળવાનું દ્રવ્યસાધુપણું ! આ કંઇ નીતિ ? કોઇના દોષ બતાવવાની જવાબદારી આપણી નથી. આપણે અવિનય ટાળવો છે, બીજાને વિનયી નથી બનાવવા.
નવમા સ્થાને ચતુર્વિધ સંઘ બતાવ્યો છે. સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા ભગવાનની આજ્ઞા પ્રમાણે રહેલા હોય તો તેને સંઘ કહેવાય. આ સંઘનો વિનય કરવાનો છે. શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીજી પ્રાણાયામની સાધના કરવા ગયેલા ત્યારે ચતુર્વિધ સંઘે સાધુઓને ભણાવવાની વિનંતિ કરી, પણ પોતાની સાધના સારી ચાલતી હોવાથી તેઓશ્રીએ ના પાડી. ત્યારે શ્રી સંઘે પુછાવ્યું કે જે સંઘની આજ્ઞા ન માને તેને કયું પ્રાયશ્ચિત્ત આવે ? ત્યારે શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીજીએ ભણાવવાની હા પાડી અને સાધુઓને ત્યાં મોકલવાનું જણાવ્યું. આપણી વાત એટલી છે કે આચાર્યભગવંત પણ સંઘનો અવિનય ન કરે. પરંતુ તે સંઘ ભગવાનની આજ્ઞામાં હોય તો.સંઘના વિનય બાદ છેલ્લે દર્શન અર્થાત્ સમ્યકત્વનો વિનય કરવાનું જણાવ્યું છે. જો કે સંઘમાં સમકિતી આત્માઓ જ હોવાથી સંઘના વિનયમાં સમ્યકત્વનો વિનય સમાઇ જાય છે છતાં સમ્યક્ત્વનાં સાધનોનો વિનય જુદો બતાવવા તેને જુદો પાડ્યો છે - એમ સમજવું. અથવા તો સમ્યક્ત્વગુણની પ્રધાનતાને જણાવવા તેને જુદું પાડીને બતાવ્યું હોવાથી સંઘમાં પાંચમા ગુણઠાણે રહેલા શ્રાવક-શ્રાવિકાનું ગ્રહણ કરવું અને દર્શનમાં ચોથા ગુણઠાણે રહેલાનું ગ્રહણ કરવું.
આ રીતે અરિહંત, સિદ્ધ, જિનપ્રતિમા, સૂરો, યતિધર્મ, સાધુ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, સંઘ અને સમ્યક્ત્વ : આ દસનો વિનય પાંચ પ્રકારે
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય . ૪૨
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય ૪૩
