________________
મનશુદ્ધિ બાદ બીજી વચનશુદ્ધિ જણાવી છે. જે કાર્ય જિનેશ્વરભગવંતની ભક્તિ કરવા વડે સિદ્ધ ન થાય તે બીજાથી ન જ થાય - આવું બોલવું તે વચનશુદ્ધિ છે. આજે આપણે હલકા માણસો પાસેથી પોતાનું કામ કરાવીને તેમની સ્તવના કરતા હોઈએ તો તેમાં આપણો સુખ ઉપરનો તીવ્ર રાગ અને દુ:ખ ઉપરનો તીવ્ર દ્વેષ કારણ છે. આપણે સમાધિના સુંદર બહાના નીચે સુખના રાગને અને દુ:ખના દ્વેષને પુષ્ટ બનાવવાનું કામ કરીએ છીએ અને એના કારણે તુચ્છ માણસોની તવના કરવાનું કામ પણ કરીએ છીએ. જો સુખનો રાગ મોળો પડે, દુઃખનો દ્વેષ મંદ પડે તો આ રીતે તુચ્છ માણસોની સ્તવના કરવાનું ન બને. આપણામાં સહનશીલતા ન હોય અને તેવા પ્રકારના તુચ્છ માણસો પાસે તુચ્છ કામ કરાવીએ તોપણ આપણું તેવા પ્રકારનું કર્મ ખસવાના કારણે સારું થાય છે – એમ માનવું છે. તેમાં તુચ્છ માણસની વિશેષતા માનવાની જરૂર નથી. હલકી કોટિનું કાર્ય ઊંચી વ્યક્તિ પાસે ન કરાવાય - એમ સમજીને તુચ્છ માણસોની સહાય લેવા છતાં તેઓને ભગવાનના ભક્ત કરતાં ચઢિયાતા ન માનવા. આ વચનશુદ્ધિ પામવા, જાળવવા માટે દુઃખ ભોગવવા તૈયાર થઇ જવું છે. દુ:ખ ટાળવામાં સુખની કલ્પના કરવી એ તો મૂઢતા છે. અધ્યાત્મસારમાં શ્રી ઉપાધ્યાયજી મહારાજે કહ્યું છે કે દુ:ખના પ્રતિકારમાં જેઓ સુખની કલ્પનામાં રાચે છે - તેઓ મૂઢમતિવાળા છે. શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે એક ખભાનો ભાર બીજા ખભા ઉપર મૂકવા જેવું આ સંસારનું સુખ છે. સવ એટલાપૂરતી તો રાહત લાગે ને ?
તમારી એટલી તૈયારી હોય તો તો ચિંતા નથી. પછીથી દુ:ખ ભોગવવું પડે તો વાંધો નથી એના બદલે અત્યારે જ ભોગવી લો ને ? દુ:ખ ભોગવી લેવા તૈયાર થઇએ અને સુખ છોડવા માટે પ્રયત્ન કરીએ તો સ્વભાવદશા મળે. દુ:ખ ટાળવા અને સુખ ભોગવવા માટે મહેનત કરવી તે વિભાવદશા છે.
સ0 સુખદુ:ખનો વિવેક ન કરવો એ મૂઢતા નહિ ?
સારાસારનો વિવેક ન કરવો એ મૂઢતા છે, સુખદુ:ખનો વિવેક ન કરવો – એ મૂઢતા નથી. ઉપરથી સુખદુ:ખનો વિવેક કરવો એ મૂઢતા છે, કારણ કે સુખદુ:ખનો વિવેક એ તો વિષયનો વિવેક છે. જ્ઞાનના આનંદના બદલે વિષયનો આનંદ લેવા પ્રયત્ન કરવો તેનું જ નામ મૂઢતા. દુઃખ આજે નહિ તો કાલે ભોગવવું જ પડવાનું છે તો તે અત્યારે સમજીને ભોગવી લેવું શું ખોટું ? સવ દુઃખ કાલે જવાનું છે એમ સમજીને ભોગવીએ તો તેને
અકામનિર્જરા ન કહેવાય ?
અકામ તો એકામ, પરંતુ એક વાર નિર્જરા કરો તો ખરા ? સકામ બંધ કરતાં તો આ અકામનિર્જરા સારી છે. અકામનિર્જરા કરવા દ્વારા પણ દુ:ખ ભોગવવાથી ઉપર અવાય છે અને સકામપણે સુખ ભોગવવાથી નીચે જવાય છે. આથી સકામબંધ ટાળવા માટે અકામનિર્જરા થતી હોય તોય સારી જ છે. દેવો બધા સુખ ભોગવીને ઉપરથી નીચે મનુષ્યતિર્યંચમાં આવે છે અને નરકના જીવો દુ:ખો ભોગવીને ઉપરની – મનુષ્યતિર્યંચ ગતિમાં આવે છે. દુ:ખ ટાળવા જેવું નથી, સુખ ભોગવવા જેવું નથી – આટલું સમજાયું તે જ સકામ પરિણામ છે. દુ:ખ ભોગવવાની શક્તિ નથી – એવું લાગે છે તે માત્ર શરીરની શક્તિનો વિચાર કરીએ છીએ માટે, જો આત્માની શક્તિનો વિચાર કર્યો હોત તો ધર્મ સારામાં સારો આરાધી શકાત. જે એકાસણા-આયંબિલ-ઉપવાસ કરી શકે તેને ચારિત્રનો ક્ષયોપશમ તો સહેલાઇથી થઇ શકે ને ? આજે દીક્ષા ન લઇ શક્યા હોઇએ તો આત્માની શક્તિનો વિચાર ન કર્યો માટે, એક વાર નક્કી કરી લો કે દીક્ષા લેવી છે, દુઃખ ભોગવવું પડશે તો ત્યાં ભોગવીશું, સંસારમાં નથી ભોગવવું. આ તો કહે- ચારિત્ર ખાંડાની ધાર ! જાણે સંસારમાં ફૂલની શય્યા ન બિછાવી હોય ! આ બધું વિચારવાનું માંડી વાળો, થોડું મજબૂતાઇથી વિચારવા માંડો.
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય ૫૩
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય પર
