________________
કરવાનો છે. તેમની ભક્તિ એટલે બાહ્યથી પ્રતિપત્તિ કરવી. ‘આ ગ્રહણ કરો, મને લાભ આપો અને મને તારો' - આ ભાવનાથી તેમની દ્રવ્યાદિથી સેવાસુશ્રુષા કરવી તેનું નામ ભક્તિ. ભવનિસ્તારની વાંછાથી જે કાંઇ વર્તન આ પાત્રો પ્રત્યે થાય તેને ભક્તિ કહેવાય છે. તેઓશ્રી પ્રત્યે હૃદયથી પ્રેમ રાખવો, તેને બહુમાન કહેવાય છે. ત્યાર બાદ તેમના ગુણોની સ્તવના કરવાનું જણાવ્યું છે. ગુર્નાદિકની સાધનાને જોઇ તેઓશ્રી અત્યંત અલ્પ સંસારી છે, તેમનો સંસાર પરિમિત છે - ઇત્યાદિ વચનો દ્વારા જણાવવું તેને ગુણસ્તુતિ કહેવાય. ત્યાર બાદ અવગુણ ઢાંકવા તે પણ એક વિનય છે – એમ જણાવ્યું છે. આ તો કેવા હતા – એ સમ્યકત્વ પામ્યા ? ચારિત્ર પામ્યા ? આવું ન બોલવું. આ પાત્રોના; ભૂતકાળના કે છમસ્થતાના યોગે વિદ્યમાન વર્તમાનના અવગુણો ઢાંકવા તે તેમનો વિનય છે. છેલ્લે આમાંથી કોઈની પણ આશાતના ન કરવી તે પણ એક પ્રકારનો વિનય છે - એમ જણાવ્યું છે. આ બોલ એટલે સમ્યકત્વના પ્રકાર છે. સ0 આ પ્રકાર જેની પાસે હોય તેને સમ્યકત્વ મળે કે સમ્યકત્વ હોય
તેની પાસે આ પ્રકાર હોય ?
જેમની પાસે સમ્યકત્વ હોય તેમની પાસે આ પ્રકાર હોય અને જેની પાસે સમ્યક્ત્વ ન હોય તે પણ આ બોલના આસેવન દ્વારા સમ્યકત્વને પામે, પામ્યા હોય તો નિર્મળ બનાવે, પરિપૂર્ણતા સુધી પહોંચાડે.
દસ પ્રકારના વિનયનું સ્વરૂપ આપણે જોઇ ગયા. આ વિનયનાં દસ પાત્રોનો વિચાર કરીએ તો દસ પ્રકારના યતિધર્મની મુખ્યતાએ આ વિનયનાં પાત્રો જણાવ્યાં છે. જેઓ દસ પ્રકારના યતિધર્મને પાળીને તેના ફળને પામી ગયા છે તેવા અરિહંત-સિદ્ધનો વિનય કરવાનું જણાવ્યું છે, જેઓ દસ પ્રકારના યતિધર્મને પામવાનો પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે તેવા સાધુ, ઉપાધ્યાય અને આચાર્યભગવંતનો વિનય જણાવ્યો અને છેલ્લે દસ પ્રકારના યતિધર્મ પામવાની ઇચ્છાને ધરનારા અને ઇચ્છાને અનુરૂપ પ્રયત્ન કરનારા એવા સમકિતી આત્માઓનો વિનય કરવાનું જણાવ્યું છે. આ દસનો વિનય પાંચ પ્રકારે કરવાનો હોવાથી વિનયના પચાસ ભેદ
છે. ભક્તિ, બહુમાન, ગુણસ્તુતિની સાથે અવગુણ ઢાંકવા એ પણ એક પ્રકારનો વિનય છે. આજે પોતાના પરિવારજનોના અવગુણ ઢાંકવાનો પ્રયત્ન મમત્વના કારણે લોકો કરતા હોય છે. એ જ રીતે સમકિતી આત્માઓ આ દસ પાત્રો પ્રત્યેના બહુમાનભાવને લઇને તેમના અવગુણ ઢાંકવાનો પ્રયત્ન કરતા હોય છે. આ અવગુણ ઢાંકતી વખતે તેમના અવગુણનો બચાવ કરવાની ભાવના નથી હોતી. પરંતુ આવા અવગુણને આગળ કરીને કોઇ પણ જીવ ભગવાનના શાસનથી ઊભગી ન જાય તેમ જ ધર્મથી વિમુખ ન બની જાય – એ આશય હોય છે. જવાબદારીના સ્થાને રહેલા નાયકો પણ ગચ્છના સભ્યોના અવગુણ ઢાંકતો હોય તો તે વખતે તેના દોષના કારણે બીજા બગડી ન જાય તે માટે આવું કરતા હોય છે. આપણા દોષો ઢાંકવા નથી, પરંતુ બીજાના દોષો ઢાંકવા છે. આપણે મમત્વના કારણે કોઇનો બચાવ નથી કરવો. પરંતુ સમ્યક્ત્વને પામેલા આત્માઓ જ્યારે આ દસનો વિનય આચરતા હોય, તેમના અવગુણ ઢાંકતા હોય તો તે પ્રવૃત્તિને દોષોના બચાવની કે દોષોના પોષણની માનવી - એ તદ્દન અનુચિત છે. આપણા દોષો, ગમે તે બતાવે તો વાંધો નથી, પણ આપણે કોઇના દોષ જોવા નથી. સમ્યક્ત્વ પામવાનો ઉપાય જો જો ઇતો હોય તો આટલું નક્કી કરી લો કે દોષ કોઇના જોવા નહિ, આપણા દોષો કોઇ પણ જુએ તો માઠું લગાડવાની જરૂર નથી. પેલા આપણી પંચાત કરે છે એવું વિચારીને અપ્રીતિ કરવાની જરૂર નથી. આપણા દોષો લોકોની આગળ પ્રગટ કરવાની જરૂર નથી અને સાથે લોકો જો આપણા દોષો બતાવતા હોય તો માઠું લગાડવાની પણ જરૂર નથી. આપણે માત્ર કોઇના અવગુણ ગાવા નથી. કારણ કે જેવું દેખાય છે – એવું હોતું નથી, એ આપણે જાણીએ છીએ ને ? જેવું દેખાય તેવું કહે તેને લોક કહેવાય. જેવું હોય તેવું કહે તે વિદ્વાન હોય. વિદ્વાન માણસને જો ખાતરી ન હોય તો તે બોલે જ નહિ અને બીજાની પ્રવૃત્તિ ઉપરથી તેના પરિણામ જાણવાનું સામર્થ્ય આપણી પાસે નથી, માટે કશું બોલવું નહિ. ઘણીવાર તો એવું બને કે આપણે દોષ બતાવ્યા પછી સામો માણસ
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય ૪૫
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય ૪૪
