________________
લિંગ અને લક્ષણમાં એટલો ફરક છે કે હિંગ વ્યભિચારી હોઇ શકે. જ્યારે લક્ષણ વ્યભિચારી ન હોય. જ્યાં પાંચ લક્ષણ હશે ત્યાં બાસઠ ભેદ હશે. લક્ષણ બાદ સમ્યક્ત્વનું પાલન કઇ રીતે કરવું એના માટે છ યુતના જણાવી. જેને પહેલું વ્રત પાળવું હોય એણે બીજાને દુ:ખ આપવાથી દૂર રહેવું જોઇએ, જેને બીજું વ્રત પાળવું હોય એણે મૌન રહેવું જોઇએ, જેને અચૌર્ય વ્રત પાળવું હોય એનાથી માલિકને પૂછ્યા વિના એકે વસ્તુ નહિ લેવાય... આમ અણુવ્રતાદિના પાલન માટે જેમ યતના બતાવી છે તેમ સમ્યક્ત્વનું પાલન કઇ રીતે કરવું એના માટે છ પ્રકારની યતના બતાવી છે. ત્યાર બાદ આગાર જણાવ્યા છે. વ્રત ખંડિત ન થાય એના માટે પહેલેથી છૂટ રાખવામાં આવે એને આગાર કહેવાય. આગાર ન રાખે તો અખંડપણે વ્રત પાળી ન શકે. રાજા, ગણ વગેરેના આગ્રહથી વ્રત પાળી ન શકાય તો તેના માટે છ આગાર છે. આમ જોઇએ તો વર્તમાનમાં આગાર રાખવાની જરૂર પડે એવી નથી. કારણ કે બધા પોતપોતાની ઇચ્છા મુજબ નોકરી ધંધો વ્યાપાર વગેરે કરતા હોય છે. તો ધર્મ કરતી વખતે સત્ત્વ ફોરવવામાં શું વાંધો આવે ?
સ૦ એક જણ આગાર સેવે છે અને એક જણ નથી સેવતો તો બેમાં ઊંચો કોણ ?
ખરી રીતે તો બંને પોતપોતાની શક્તિ અનુસાર વર્તતા હોય તો સરખા જ છે. જે આગાર નથી સેવતો એ પોતાનું સત્ત્વ ફોરવે છે અને જે સેવે છે એ પોતાનું સત્ત્વ ન હોવાથી ક્યારે સત્ત્વ પ્રગટે એવી ભાવનાથી આગાર સેવતો હોય છે. તેથી બંને સમ્યક્ત્વના આરાધક છે. આગાર પછી ઉપર ચઢવા માટે આલંબનરૂપ ભાવના છે અને છેલ્લે મનને મજબૂત બનાવવા માટે સમ્યક્ત્વની પીઠિકારૂપ છ સ્થાન બતાવ્યાં છે. આત્મા કર્મનો કર્તા છે, ભોક્તા છે... વગેરે છ સ્થાનો છે, જે આગળ જઇને કહેવાશે. આ સમ્યક્ત્વ પામવું છે ને ? પાપ છોડ્યા વગર સમ્યક્ત્વ નહિ આવે તેમ જ ભગવાનની વાત માન્યા વિના સમ્યક્ત્વ નહિ આવે. અભવ્ય નવ તત્ત્વમાંથી આઠને પૂરેપૂરાં માને. નવમા ત્રૈવેયકમાં જવા માટે પુણ્ય માને, પુણ્ય માને શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજ્ઝાય ॥ ૧૬
એટલે પાપ માને, થોડી નિર્જરા માને, સંપૂર્ણ નિર્જરા ન માને, મોક્ષ ન માને. તમે પણ ‘પૈસો છોડવો છે, પણ બધો નહિ' – એવું માનો ને ? પહેલી શ્રદ્ધા : પરમાર્થસંસ્તવ
૧.
સમ્યક્ત્વના પ્રકારનું વર્ણન, નામ અને તેના ભેદ જણાવીને હવે વિસ્તારથી તેનું સ્વરૂપ જણાવે છે ‘ચઉવિહ સદ્દહણા તિહાં...' ઇત્યાદિ ગાથાથી. પરમ પુરુષે બતાવેલો અર્થ તે પરમાર્થ, આપણા સગાસંબંધીએ બતાવેલો અર્થ તે પરમાર્થ નહિ. અન્યદર્શનકારોએ જીવાદિ સ્વરૂપ અર્થ બતાવ્યો છે ખરો, પણ તે પરમપુરુષ ન હોવાથી પરમાર્થ નથી ગણાતો. પૈસાથી સુખ મળે, પૈસા વગર ચાલે નહિ, પૈસા ક્યાંથી મળે... આ બધામાં શ્રદ્ધા પૂરેપૂરી છે, માત્ર નવ તત્ત્વમાં શ્રદ્ધા નથી. નિગોદાદિમાં જીવ છે – એવું ભગવાને કીધા પછી ‘એમાં તો કાંઇ જીવ છે ? કોઇ આવું કહેતું નથી માત્ર ભગવાન જ કહે છે' આવું બોલે તો સમજવું કે શ્રદ્ધા નથી. ‘આપણે ત્યાં ઘણી વાતો એવી છે કે જે બુદ્ધિગમ્ય નથી બનતી.' આવું તો આજે ઘણાં સાધુસાધ્વી બોલતાં થઇ ગયાં છે. ‘મારી બુદ્ધિમાં બેસે કે ન બેસે પણ ભગવાનની વાત સો ટકા સાચી છે.' આવું બોલે તો શ્રદ્ધા આવે. પરમાર્થસંસ્તવ બોલો કે પરમાર્થપરિચય કહો : બન્ને એક જ છે. પરમાર્થનો પરિચય આપવાનું કામ ગુરુભગવંત સિવાય બીજું કોઇ કરી ન શકે માટે બીજી શ્રદ્ધા તરીકે ગુરુભગવંતની સેવા કરવાનું કહ્યું.
કોઇના કહેવાના કારણે માની લઇએ એ સામાન્યથી શ્રદ્ધા કહેવાય, જાણ્યા પછી માની લઇએ એ પણ શ્રદ્ધા કહેવાય જ્યારે અહીં વસ્તુતત્ત્વનો પરિચય થયા પછી જે શ્રદ્ધા કરીએ તેને પરમાર્થસંસ્તવ રૂપ શ્રદ્ધા કહી છે. નવ તત્ત્વની શ્રદ્ધા વગરનું એક પણ અનુષ્ઠાન ફળ આપવા માટે સમર્થ બનતું નથી. પરમાત્માની ભક્તિ કરીને ચારિત્ર પ્રાપ્ત કરવું છે. ચારિત્ર પ્રાપ્ત કરીને મોક્ષ મેળવવો છે. શ્રદ્ધા નહિ હોય તો પરમાત્માની ભક્તિ પણ ચારિત્ર નહિ અપાવે. આશ્રવ, સંવર... વગેરે તત્ત્વનું જ્ઞાન જેને હોય એ પુણ્ય બાંધવાનો પ્રયત્ન ન કરે, નિર્જરાનો જ પ્રયત્ન કરે. કારણ કે તેની નજર મોક્ષ ઉપર હોય.
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજ્ઝાય – ૧૭
