________________
કહેવાય. શતની હોય તો શતપૃથ કહેવાય અને ધનુષ્યની હોય તો ધનુષ્યપૃથ કહેવાય. સમય સૂક્ષ્મ છે અને ક્ષણ અસંખ્યાત સમયની છે. છદ્મસ્થને સમયનું ભાન ન હોય, ક્ષણનું હોય. આથી જ ક્ષણ લાખેણી જાય’, આ પ્રમાણે મહાપુરુષો દીક્ષાની રજા લેવા જતા કહેતા. જેટલો કાળ છે, તેટલા કાળમાં જ તે તે કાર્ય થવાનું. પરંતુ આપણને કાળનું જ્ઞાન ન હોવાથી ક્ષણ સાચવવા મહેનત કરીએ છીએ. સ૦ દળિયાં પૂરા કરવાં અને શ્વાસોશ્વાસ પૂરા કરવા : બન્ને એક જ ? શ્વાસોશ્વાસ પૂરા કરવાની વાત તો લોકભાષા છે, આપણે તો દળિયાં જ પૂરાં કરવાનાં છે. આપણે ત્યાં જે શ્વાસોશ્વાસની વાત આવે છે તે તો ‘પાયસમા ઉસાસા' આ વચનના બળે પાદસ્વરૂપ અર્થાત્ શ્લોકના ચોથા ભાગ સ્વરૂપ છે. જેટલા પાદ બોલાય તેટલા શ્વાસોશ્વાસ થાય. જેવો ગુનો કર્યો હોય તેના પ્રાયશ્ચિત્તરૂપે તેવા પ્રકારના ઓછા-વધતા શ્વાસોશ્વાસવાળો કાઉસ્સગ્ગ જણાવવામાં આવે છે. આપણી વાત તો એ છે કે શુશ્રુષા એ સમ્યક્ત્વનું પહેલું લિંગ છે. ધર્મ એ રસ પડે એવી વસ્તુ નથી અને દેવતાના સંગીત જેવી મધુર વસ્તુ નથી. છતાં ધર્મની જરૂર - આવશ્યકતા સમજાઇ જાય તો તેમાં રસ પડ્યા વિના ન રહે. દવામાં રસ નથી પડતો છતાં તેની જરૂરિયાત લાગ્યા પછી દવા લેવામાં રસ પડે ને ? દવા કોઇ ચાખીને નથી લેતું. વર્ણ-ગંધ-૨સ-સ્પર્શ ગમે તેવા હોય છતાં પણ જો તેની જરૂર જણાય તો તેને પ્રેમથી લઇએ છીએ. તેમ ધર્મની હિતકારિતા જણાયા પછી તેના શ્રવણમાં રસ પડ્યા વિના ન રહે. શુશ્રુષા, શ્રવણ, ગ્રહણ, વિજ્ઞાન, ધારણ, ઊહ, અપોહ અને તાત્ત્વિક અભિનિવેશ : આ બુદ્ધિના આઠ ગુણો છે. તેના ક્રમની શરૂઆત આ શુશ્રૂષાથી થાય છે. શુશ્રુષા પછી ધર્મનો રાગ જણાવ્યો છે. ધર્મની શુશ્રુષા ધર્મના રાગમાંથી જનમતી હોય છે, તેથી ધર્મરાગ આ બીજું લિંગ જણાવ્યું છે. આ રાગ કેવા પ્રકારનો હોય છે તેના માટે ચોથી ગાથા છે. અહીં જણાવે છે કે જે ભૂખ્યો હોય, અટવી ઊતરીને આવ્યો હોય, જાતે બ્રાહ્મણ હોય અને ખાવા માટે તાજા સુંદર ઘેબર હોય તો તેની પ્રત્યે શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજ્ઝાય = ૨૮
રાગ કેવા પ્રકારનો હોય ? એવો રાગ ધર્મ પ્રત્યે હોય તો તે સમ્યક્ત્વનું લિંગ છે. સૌથી પહેલી શરત ભૂખની છે. ભૂખ એટલે સુધા. ખાધા વિના ચાલે એવું ન હોય તેનું નામ ક્ષુધા. આવ્યું છે માટે લઇ લેવું તે સુધા નહિ. આજે તમને કોઇ આગ્રહ કરે તો બેસી જાઓ ને ? સાધુભગવંત તો ભૂખ લાગ્યા વગર ભિક્ષા-ગોચરીએ ન જાય. બીજા નંબરે અટવીનું ઉલ્લંઘન જણાવ્યું છે. અટવીમાં કોઇ જલસા કરવા ન બેસે. સાધુસાધ્વી પણ વિહારમાં ચા અને ખીચિયાથી નવકારશી કરે, સ્થાને ન કરી શકે ને ? સાધુસાધ્વીને તો માત્ર એક જ પાસું લઇને વહોરવા જવાની વિધિ હતી. સાથે બીજું પાત્ર એટલા માટે રાખે કે જેથી કાંઇક અભક્ષ્ય, અકલ્પ્ય આવી જાય તો છૂટું પાડી શકાય.
સ૦ વહોરાવતાં વધારે આવી જાય તો પાછું અપાય ?
ન અપાય. અભક્ષ્ય કે અકલ્પ્ય આવી ગયું હોય ને દાતા પાછું લેવા તૈયાર હોય તો આપી દેવું. તે સિવાય નહિ અને દાતા ના પાડે તો પરઠવી દેવું. કોઇ ઉપવાસાદિ તપવાળા હોય તો તેને વધેલું આપે તે માટે પારિાવણિયાગાર છે. ગૃહસ્થને પાઠ એક રાખવા માટે આ પદ બોલવાનું જણાવ્યું છે. બાકી શ્રાવકોને પારિાવણિય ખપે નહિ. સ૦ બે ઠાણાં હોય, છનું નાંખે તો ?
બે ઠાણાં એકલાં વિચરે જ નહિ. સાધુસાધ્વી માટે સમાપ્ત-અસમાપ્ત કલ્પ બતાવ્યો છે. સાધુ ઓછામાં ઓછા પાંચ હોય તો સમાપ્તકલ્પ કહેવાય. અને સાધ્વીજી મહારાજ સાત હોય તો સમાસકલ્પ કહેવાય. આજે તો સાધુસાધ્વી એકલા ફરવામાં ભૂર્ણ માને છે. ગોચરી માટે કે સ્થંડિલભૂમિએ પણ એકલા જવાનું નથી. છતાં એકલા જે રીતે ફરે છે તે મોક્ષમાં જવાનાં લક્ષણ નથી. આપણી વાત તો એ છે કે- અટવીમાંથી પસાર થયેલો માણસ થાકી ગયો હોય, કારણ કે ત્યાં કશું મળે નહિ. આ રીતે ભૂખ્યો હોય, થાકેલો હોય, જાતનો બ્રાહ્મણ હોય ને ખાવા ઘેબર
મળે તો જેવો રાગ થાય એવો રાગ સમકિતીને ધર્મ મળવાથી થાય. શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજ્ઝાય – ૨૯
