________________
રાગને જુદો પાડીને બતાવ્યો. પાપની પ્રવૃત્તિ કરવા છતાં પાપ ન ગમે એવું ય બને અને પાપની પ્રવૃત્તિ ન હોવા છતાં પાપ ગમતું હોય એવું ય બને ને ? આવું જ ધર્મમાં પણ બની શકે છે. આજે આપણે પાપ નથી કરતા તે, પાપ ખરાબ લાગે છે માટે નથી કરતા કે પાપ કરીએ તો ખરાબ દેખાઇએ છીએ માટે નથી કરતા ? આ રીતે અનેક પ્રકારે રાગ અને પ્રવૃત્તિને જુદા તરીકે સમજીએ તો બે લિંગ જુદા પાડ્યાનો હેતુ સમજી શકાય એમ છે.
શ્રુતનો અભિલાષ કેવો હોય છે તે જણાવવા માટે દૃષ્ટાંત આપ્યું છે કે તરુણ, સુખી, સ્ત્રીથી પરિવરેલા, ચતુર એવા પુરુષને ગાંધર્વોના ગીત સાંભળતાં જે સ્વાદ આવે તેનાથી કંઇકગણો રાગ ધર્મ સાંભળવામાં થાય. તરુણ અવસ્થા હોવાના કારણે સ્વાભાવિક ક્રીડાપ્રિયતા હોય તે જણાવ્યું છે, સાથે નીરોગી અવસ્થા પણ જણાવી છે. ‘સુખી’ શબ્દથી આર્થિક ચિંતા નથી - એમ બાહ્ય અવસ્થાનું સુખ બતાવ્યું. ‘સ્ત્રી’ શબ્દથી અત્યંતર અવસ્થાની નિશ્ચિતતા જણાવી અને ‘ચતુર’ પદથી તે શ્રવણની યોગ્યતા બતાવી. અને ‘સુરગીત’ પદથી વિષયની ઉત્તમતા જણાવી. અહીં એટલું યાદ રાખવું કે આ બધી જ ઉપમાઓ જિનવાણીમાં લાગુ નથી પાડવાની, જિનવાણીશ્રવણની રીતમાં લાગુ પાડવાની છે. સમકિતીને બધા ગંધર્વો જ મળે એવું નથી, પણ સમકિતીને જે મળે તે ગંધર્વજેવા લાગે - એની વાત છે. વક્તા વિશેષ હોય તો પ્રેમથી સાંભળવાની વાત નથી કરી. વક્તા સામાન્ય પણ હોય, નાના સાધુ પણ જિનવાણી સંભળાવતા હોય તો તેમને આટલા જ પ્રેમથી સાંભળવાના છે. જે ગીત ગમતું હોય તે ગમે તે વ્યક્તિ બોલે છતાં સાંભળવું ગમે ને ? તેમ અહીં સમજવું. જેઓ ભગવાનની વાણીના બદલે આડી-અવળી વાતો કરતા હોય તેમની તો જિનવાણી છે જ નહિ : માટે તે સાંભળવાની વાત નથી. પરંતુ જો જિનવાણી જ છે તો માત્ર વક્તાના ભેદે શ્રવણની રીતમાં ભેદ ન પાડવો - એ જણાવવાનું તાત્પર્ય છે.
જ
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજ્ઝાય ॥ ૨૬
ધર્મશ્રવણ કરનારા ધર્મના રાગી હોય જ એવું બનતું નથી અને ધર્મના રાગી ધર્મશ્રવણ કરવા સમર્થ ન પણ બને. તેથી આ બે લિંગને જુદાં પાડીને બતાવ્યાં છે. સામાન્યથી લિંગ વ્યભિચારી હોય છે. લિંગ ન હોય છતાં લિંગી હોઇ શકે. જ્યારે લક્ષણ અવ્યભિચારી હોય છે. ધુમાડો એ અગ્નિનું લિંગ છે. ધુમાડો હોય ત્યાં અગ્નિ હોય જ, પણ અગ્નિ હોય ત્યાં ધુમાડો ન પણ હોય. જ્યારે ઉષ્ણતા એ અગ્નિનું લક્ષણ છે. ઉષ્ણતા હોય ત્યાં અગ્નિ હોય અને અગ્નિ હોય ત્યાં ઉષ્ણતા હોય. એ જ રીતે આત્માનું ચૈતન્ય એ લક્ષણ છે. ચૈતન્યસ્વરૂપ ઉપયોગ વિનાનો જીવ ન હોય. જ્યારે જ્ઞાન અને દર્શન એ વ્યભિચારી લિંગ છે. જ્ઞાન કે દર્શન ન હોય છતાં આત્મા હોઇ શકે. આમ છતાં લિંગના કારણે લિંગી વસ્તુનું જ્ઞાન થાય છે માટે તેનું પણ નિરૂપણ કરાય છે. જ્ઞાનોપયોગ અને દર્શનોપયોગ ક્રમિક છે. પરંતુ ઉપયોગ સતત હોય છે. કેવળીઓને ઉપયોગ સમયે સમયે બદલાય. જ્યારે છદ્મસ્થોનો ઉપયોગ અંતર્મુહૂર્તો અંતર્મુહૂર્તો બદલાય છે. એકીસાથે બે અનુભવ થાય છે એવું આપણને લાગે છે, પરંતુ ત્યાં ‘એકીસાથે’નો પ્રયોગ સ્થૂલ વ્યવહારભાષામાં કરાય છે. ત્યાં ‘એકીસાથે’નો અર્થ એક જ સમયમાં એવો નથી. સમય તો અતિ સૂક્ષ્મ છે. આંખના એક પલકારામાં પણ અસંખ્યાત સમય જાય છે. બે થી નવ સમયનું અંતર્મુહૂર્જા જઘન્ય ગણાય છે, ૪૮ મિનિટમાં એક સમય ઓછો કાળ એ ઉત્કૃષ્ટ અંતર્મુહૂર્ત છે. અને તે બેની વચ્ચેનો કાળ મધ્યમ અંતર્મુહૂર્ત કહેવાય. મુહૂર્ત એટલે ૪૮ મિનિટનો કાળ. એની અંદરનો કાળ તેનું નામ અંતર્મુહૂર્ણ. બે થી નવ સમયના કાળને સમયપૃથ કહેવાય છે.
૧ સંખ્યા ગણનામાં નથી આવતી. ગણના બેથી થાય. અને બે થી નવ સુધીની સંખ્યા પૃથક્ અર્થાર્ જુદી જુદી છે. ૧૦ની સંખ્યામાં બે આંકડા ભેગા થાય છે. તેથી પૃથક્ - એક આંકડાવાળી સંખ્યાને પૃથક્ સંખ્યા કહેવાય છે. ‘૧’ સંખ્યા એક આંકડાવાળી હોવા છતાં તે ગણનામાં આવતી ન હોવાથી તેને પૃથમાં ગણી નથી. માટે બે થી નવ સુધીની સંખ્યાને પૃથક્ કહેવાય છે. એ સંખ્યા સમયની હોય તો તેને સમયનું પૃથ
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજ્ઝાય – ૨૭
