________________
સાંભળવાનો અભિલાષ રસના કારણે જીવતો હોય છે. રસ હોય છતાં પ્રવૃત્તિ ન હોય એવું બને અને પ્રવૃત્તિ હોવા છતાં રસ ન હોય એવું ય બને. આજે શ્રુતજ્ઞાનની ઉપેક્ષા છે માટે સમ્યક્ત્વ મળતું નથી અને મળેલું ટકતું નથી. સમકિતીને આ શ્રુતનો અભિલાષ હોય છે - એના ઉપરથી પણ સમજાય એવું છે કે જ્ઞાન વિના સમ્યગ્દર્શન પામી શકાતું નથી અને ટકાવી શકાતું નથી. જ્ઞાનનું આટલું મહત્ત્વ હોવા છતાં આજે અમે પણ આ પંદર કલાકના સ્વાધ્યાયમાં જ કાપ મૂકીએ. બીજી બધી જ ક્રિયા પૂરી થાય, જ્યારે સ્વાધ્યાયના ભાગે તો લગભગ આવતીકાલ જ આવે. સમ્યકત્વ જો ઇતું હોય તો શ્રુતનો અભિલાષ કેળવ્યા વિના નહિ ચાલે. અગ્નિ પ્રગટાવવો હોય તો ધુમાડો ખમવો જ પડે ને ? આ શુશ્રુષા એ લિંગ છે અને લિંગ વ્યભિચારી પણ હોય છે - એ વાત બીજા માટે લાગુ પાડવાની, આપણી જાત માટે નહિ. બીજાને પ્રવૃત્તિના અભાવમાં સમ્યકત્વ હોઇ શકે પણ આપણે જો પ્રવૃત્તિ નથી કરતા તો આપણી પાસે સમ્યક્ત્વ નથી – એમ સમજવું. જ્ઞાન વગર ચારિત્ર નથી એવું બોલનાર આજે જ્ઞાનની ઉપેક્ષા કઈ રીતે કરી શકે છે – એ સમજાતું નથી. આજે તો ચારિત્રનું પાલન લગભગ જ્ઞાન અને શ્રદ્ધા વગરનું થઇ ગયું છે. રોજ પાઠ કરે છતાં કેટલું થયું ને કેટલું આવડ્યું - એ વિચારવાની ફુરસદ નથી. ભણતી વખતે બગાસા ખાય, પગ ઊંચોનીચો કરે, આડું-અવળું કે નીચું જુએ - આ શ્રુતનો અભિલાષ નથી. ગણધરભગવંતોએ સૂત્ર વગેરેની રચના કરી છે તે ભણવા માટે કરી છે, પ્રદર્શનમાં મૂકવા માટે નહિ, આચાર્યભગવંતે એક વાર અમને વ્યક્તિગત હિતશિક્ષા આપતાં જણાવ્યું હતું કે મુમુક્ષુને દસ હજાર ગાથા કંઠસ્થ કરાવીને, સળંગ લાગલગાટ છ મહિના આયંબિલ કરાવી પછી દીક્ષા આપવી. અમે તેમની હિતશિક્ષા તો ન માની, પણ સાથે દીક્ષા લીધા પછી પણ અમારે દસ હજાર ગાથા કંઠસ્થ કરવી નથી ! તો સમ્યક્ત્વ ક્યાંથી મળે ? સમ્યગ્દર્શન પામવાનું કામ સહેલું નથી, પણ સાથે અશક્ય પણ નથી. અભિલાષ એટલે ચોંટી પડવું. શ્રુતજ્ઞાન ઉપર ચોંટી પડીએ તો સમ્યક્ત્વ મળે. એના
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય . ૨૪
બદલે જ્યારે જોઈએ ત્યારે કાતર લઇને બેઠા હોય તેમ સ્વાધ્યાય ઉપર કાપ મૂકતા જ જઇએ તો સમ્યગ્દર્શન કઇ રીતે ટકાવાશે ? ૨. બીજું લિંગ : ધર્મનો અનુરાગ
સમ્યગ્દર્શનના પહેલા લિંગ તરીકે શ્રુતનો અભિલાષ એટલે કે શુશ્રુષા જણાવીને હવે બીજા લિંગ તરીકે ધર્મ પ્રત્યેના રાગને જણાવે છે. સામાન્યથી એવું લાગે કે જે સાંભળવાની ઇચ્છા હોય તેની પ્રત્યે રાગ હોય જ, પરંતુ એવો નિયમ નથી માટે આ લિગ જુદું પાડીને બતાવ્યું છે. અપ્રશસ્ત માર્ગમાં આ વસ્તુ સમજાય એવી છે. જેમ કે નિંદનીય વ્યક્તિ પ્રત્યે રાગ ન હોવા છતાં નિંદાના શ્રવણની ઇચ્છા હોય છે. જેની પ્રત્યે રાગ હોય તેની વાત સાંભળવાનું કોઇક કારણસર ન પણ ગમે અને જેની પ્રત્યે દ્વેષ હોય તેની વાત સાંભળવાનું ગમે - એવું ય બને. સમ્યત્વની પ્રાપ્તિ પછી આવું બનતું નથી માટે બન્ને લિંગને જુદાં પાડીને બતાવ્યાં છે. જેને ધર્મ સાંભળવાનું ગમે છે તેને ધર્મ ગમે જ એવો નિયમ નથી. આજે મોટાભાગના જીવો ધર્મ કરે છે, ધર્મ સાંભળે પણ છે, પરંતુ ધર્મ તેમને ગમતો નથી. આથી જ મારા ગુરુમહારાજ કાયમ માટે કહેતા હતા કે આપણે ધર્મ કરીએ છીએ ખરા, પણ ધર્મ આપણને ગમતો નથી. શ્રી ઉપાધ્યાયજી મહારાજે આ લિંગને જુદું પાડીને બતાવ્યું છે તેમાં પણ રહસ્ય છે. જે પ્રવૃત્તિ કરીએ તેના વિષય પ્રત્યે રાગ હોય જ – એવો નિયમ નથી - તે જણાવવા માટે બીજું લિંગ જુદું પાડ્યું છે. પ્રવૃત્તિ ઉત્કટ હોવા છતાં રાગ ન હોય એવું બને અને રાગ ઉત્કટ હોવા છતાં પ્રવૃત્તિની ઇચ્છા ન હોય એવું ય બને. અપ્રશસ્તમાર્ગમાં જેમ આવું બને છે તેમ ધર્મમાં પણ એવું બને. પ્રવૃત્તિ રાગથી પણ થતી હોય છે તેમ પ્રવૃત્તિ વખતે પ્રતિપક્ષનો દ્વેષ પણ હોઇ શકે અને ઉપેક્ષા પણ હોઇ શકે. આથી જ શુશ્રુષા બનાવટી નું આવી જાય તે સમજાવવા માટે શુષા પછી ધર્મનો રાગ જણાવ્યો છે. મહેમાન આવ્યા પછી આગતાસ્વાગતા કર્યા પછી પણ મહેમાન પ્રત્યે રાગ ન હોય એવું બને છે તેમ અહીં પણ શ્રુતધર્મનો અભિલાષ હોવા છતાં ચારિત્રધર્મનો રાગ ન હોય એવું ય બને. તેથી
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય . ૨૫
