Samanyanirukti Gudharthatattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan

Page 41

मामाभ्यनिरुक्तिविवेचना
३३ प्तिकावच्छेदकताकविषयताया अपि भाव इति यद्रपावच्छिन्नविषयता कत्वाय तादृशविषयताविरहस्य वा तज्ज्ञानेऽभावानाध्याप्तिः उक्तसमु. दायत्वयोरपेक्षाबुद्धिविशेषविषयतारूपतया तार्णवहिरवगतद्वित्वव. हितार्णत्वगतद्वित्वयोरिव परस्परम्भेदस्यानिवार्यत्वादिति ध्येयम् ।।
ननु जात्यवच्छेदेन वह्नःसाध्यतास्थले वलयभाववजातिमपबाधे. ऽव्याप्तिः वह्निहित्वाभावाभावत्वस्वरूपजातिजातित्वगतसमुदाय त्वस्यैव यद्पपदेनोपादेयतया तादृशरूपावच्छिन्नानुयोगिताकपा प्तिकावच्छदकताकविषयताकस्वस्य जातित्वेन हदत्वादितत्तजात्यवगा . हिज्ञानेपि सत्वेन चालनीन्यायेन वहिवहिवाभावाभावत्वहदत्वा दिगतसमुदायत्वावच्छिन्नानुयोगिताकपर्याप्तिकावच्छेदकताकवि. षयत्वाभावस्य तत्समानाधिकरणतया कस्यापि दोषविषय. कज्ञानस्याव्यापकविषयताशून्यत्वविरहात् । नच वह्नयभाववद् वृत्तिजातिमात्रस्यैव दोषघटकतया तादृशनिखिलजातिघटितसमु. दायपर्याप्तसमुदायत्वस्यैव दोषतावच्छेदकगतसमुदायत्वरूपतया. यद्रूपपदेनोपादेयत्वानोक्तरीत्याऽव्याप्तिसम्भव इति वाच्यं प्रतिव. Fधक प्रमाविषयस्य प्रतिबन्धकनानुपयुक्तपदार्थाघटिसस्य विशिष्टमात्रस्यैव दोषतया जाति त्वेन तत्तजात्यवगाहनेकप्रमाविषयतजातिघटितानेकविशिष्टस्यापि वाधवेन तेषां सर्वेषां वह्नयभाववज्जातिम. वेनैकरूपेणैव बाधताया अनुभवसिद्धत्वात् । तद्घटकतत्तत्पदार्थध. र्मिकैकत्वप्रकारकस्य जातित्वेनानुगतीकृतजातिधर्मिकैकत्वप्रकारकस्य पकाजातिरित्याकारकस्यैकस्यापिज्ञानस्यापेक्षाबुद्धिवेन तद्विशेषधि षयत्वरूपसमुदायत्वस्य प्रातिस्वीकरूपेण समुदायरूपेणच निखिलजातिपर्यातस्यैकस्यैव यत्पदेनोपादेयत्वात् तस्यच जातिस्वेनानेकजाति. विषयकज्ञानीयविशिष्टविषयतावच्छेदकतापर्याप्त्यनुयोगितावच्छे.द. कत्वमिव जातित्वेन तत्तजात्यवगाहिशानीयविशिष्टविषयतावच्छेदक. तापर्याप्त्यनुयोगितावच्छेदकत्वमपि स्वीकियते यथा घटस्नानुगती कृत्यघटविशेष्य कस्यैकोघटइत्याकारकस्य घटान्यप्रमेयत्वेनानुगतघ. टान्यप्रमेयविशेष्यकस्यैकोघटान्यप्रमेयइत्याकारकस्य चैकस्यापेक्षाशा नस्य विषयत्वलक्षणं द्वित्वं बहुपदार्थतृत्ति प्राप्तिस्वीकरूपेण तत्तदुभयप. दार्थपर्याप्तद्वित्वावच्छिन्नानुयोगिताकपर्याप्तिप्रतियोगिस्वेन स्वीक यतइति दोषस्य दुरित्वात् ॥ यदिच बहुपदार्थवृत्तिद्वित्वादिकंनस्वी.
५ ला०वि०