Samanyanirukti Gudharthatattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan

Page 110

सामान्यनिरुकिविवेचना
सम्भवादितिवाच्यं विशिष्टयविषयतायां प्राक्परिःकृतस्य प्रकृता. नुमितित्वव्यापकप्रतिबध्यताविशिष्टान्यत्वस्य विशेषणत्वाभाववान्ताहशघटइतिज्ञानीयविशिष्टद्वयविषयतायाः प्रकृतानुमितिप्रतिबन्ध. कतानिरूपितप्रतिवध्यतानवच्छेदकत्वेन तादृशविशिष्टान्यत्वादभाव. वान्तादृशघटइतिज्ञानस्य ' ताडशविशिष्टयविषयताशून्यत्वविरहात् गगनाभाववान्तादृशघटइतिज्ञानविषयत्वस्य तादृशप्रतिवध्यतावच्छे दकत्वेन ताहशविशिष्टान्यत्वविरहात् तज्शाने ताहशविशिष्टद्वयाविषय. ताशुन्यत्वस्य सम्भवाचाव्याप्त्यतिव्याप्स्योरसम्भवात् । नच गगनत्वन घटाद्यवगाहिगगनाभाववान्तादृशघटइतिज्ञानस्याभावध त्ताहशघटत्वावच्छिन्नविषयतावत्वात् तारविषयत्वाव्यापकविष. यताशून्यत्वात् तारशविशिष्टद्वयाविषताशुन्यत्वाचाव्याप्तिरिति वाच्यं यादृशसमुदायत्वावच्छिन्नानुयोगताकपाप्तिकावच्छेदकताक विषयताद्वयगभाव्यापकविषयताशून्यत्वस्य विवक्षितत्वात् । तथापि जातिमान्वाद्विमानित्यत्र मेयत्वविशिष्ट वयभाववजा. तिमति वाधेऽतिव्याप्तिवारणाय किञ्चिदपावच्छिन्नविषयत्वाव्या. पकविषयताशून्यत्वस्यैव प्रवेश्यतया निरुक्तविशिष्टद्वयविषयता. शून्येऽभाववत्ताहशघटत्वावच्छिन्नविषयताके गगनाभाववदभावव कालीनघटो गगनाभाववानितिज्ञाने गगनाभाववत्ताहशघटत्वात्म ककिञ्चिदपावच्छिन्नविषयत्वाध्यापकविषयताशुन्यत्वस्य सत्त्वेनाभा वधत्ताशघटत्वस्य तारशवलम्भवादव्याप्तेर्लाघवाच्च स्वावच्छिन्ना विषयकप्रतीतिविषयतायां प्रकृतानुमितिप्रतिबन्धकताविशिष्टान्यस्वंविवक्षणीयं वैशिष्ट्यञ्च स्वावच्छेदकत्व स्वावच्छेदकविषयत्वावच्छि. अजनतावच्छेदकत्वसम्बन्धावच्छिन्नस्वाभाववस्व स्वनिरूपितप्रतिव ध्यताविशिष्टनिश्चयत्वव्यापकप्रतिबन्धकतानिरूपितप्रतिबध्यतानव. उछेदकत्वैतत्रितयसम्बन्धेन एवञ्चाभाववान्ताशघटइतिज्ञानीयविष. यतायां प्रकृतानुमितिनिरूपितप्रतिवध्यतानवच्छेदकत्वस्य सस्वाद गनाभाववान्ताहशघटइतिश्चानीयाविषयतायामसत्वाच्च प्रतिबन्धक. ताविशिष्टान्यत्वस्य सत्वासस्वाभ्याम्नाव्याप्त्यतिव्याप्ती वाधादिवि. षयतायां स्वरूपासियादिप्रतिबन्धकताावीशष्टत्ववारगाय स्वावच्छे दकत्वनिवेशः सत्प्रतिपक्षविषयतायान्तादृशविशिष्टान्यत्वसम्पत्तये द्वितीयसम्बन्धनिवेश: वाधादिविषयतायां वाधप्रतिबन्धकताविशि