Samanyanirukti Gudharthatattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan

Page 151

सामान्य निजिविवेचना
१४३
हेतुविषयकत्वमुपादेयमेव साध्यासामानाधिकरण्यस्य विरो. घरूपत्वे प्रकृतसाध्यब्यापकीभूताभाव प्रतियोगिप्रकृतहेतुमत्पक्षस्यासाधारण्यस्वे च प्रकृतसाध्यनिरूपितसाध्यसामानाधिकरण्या शाधरितसकलव्याप्तिप्रकारकप्रकृतहेतुविशेष्यकत्ये सति प्रकृतपक्ष प्रकृतलाध्यवैशिष्टयावगाहिग्रहत्वव्यापिका या पक्षतावच्छेदक विशिष्टपक्षविषयकत्वे सति साध्यतावच्छेदकविशिष्टसाध्यवि. षयकत्वे सति हेतुतावच्छेहकविशिष्टहेतुविषयकग्रहत्वाच्यापिका प्रतिवध्यता तन्निरूपिता या प्रकृतपक्षे प्रकृतसाध्ववैशिष्टयावगादि. प्रहत्वव्यापकप्रतिवध्यतानिरूपितासाधारण्यविषियित्वानवच्छिन्नप्र. तिबन्धकतावच्छेदकविषयित्वानवच्छिन्नप्रतिबन्धकता तवृत्त्यभा. वीयप्रतियोगितानिरूपितपरम्परावच्छेदकतावत्वमेव तद्वाच्यं तत्रा ज्यापकस्वान्तले साध्यतावच्छेदकविशिष्टबिषयकत्वहेतुतावच्छेद कविशिष्टविषयकत्वयोः पूर्ववदव्याप्तिवारणम्फलं पक्षतावच्छेदकविशिष्टविषयकस्वस्य वाधातिव्याप्तिवारकप्रतिबन्धकताविशेषणवि. षयित्वानवच्छिन्नत्वस्य चाभावाधिकरणनिरूपितवृत्सित्वाभावधज्ज. लकालीनहदो वह्निमाजलाज्जलमभावाधिकरणनिरूपित्तवृत्तिस्वाभावयन भयवज्जलादित्यत्राभावाधिकरणनिरूपितवृत्तित्ववज्जलरूपाश्रयः । सिद्धिघटिते ताशबाधघटिते च वन्ह्यभावववृत्तिजलरूपव्यभिचारेऽव्याप्तिवारणायोपादानं बोध्यम् उक्तस्योभयलाध्यकस्थले व्यभिचा. रस्वाभावरूपत्वेप्यभावो वन्ह्याभावाधिकरणनिरूपितवृत्तित्वनिष्ठप्रति योगित्वसम्बन्धावच्छिन्नप्रतियोगिताकाभाववन्छुभयवानित्यत्र वन्ह्य भावाभाषाधिकरणनिरूपितवृत्तित्वामावविशिष्टवदभावरूपे सत्प्र. तिपक्षे ताशवृत्तित्वाभावरूपवाधघटितेऽव्याप्तिवारणाय ताहश. विषयित्वानवच्छिनत्वमवश्यमुपादेयम् पक्षवृत्तित्वाशेविषितला. ध्यव्यापकीभूताभावप्रतियोगित्वविशिष्टप्रकृतहेतोरसाधारण्यरूपत्वे च वाधवारकदलघटकप्रतिबन्धकताया मसाधारण्यविषयि. स्थानवच्छिनत्वत्रविशेषणम् अपितु प्रकृतानुमित्यप्रतिबन्धकत्वासा धारण्यविषयिताशून्यत्वोभयाभावोयद्पावच्छिन्नविषमताशालिनि. श्वयत्वब्यापकोविशेष्यदलात्मकतयाविवक्षणीयस्तनिवेशप्रकारचा सकृदावेदिता साध्यतावच्छेदकविशिष्टसाध्यविषयकत्वादिनिवेश. फलम्प्रागवत् ।