Samanyanirukti Gudharthatattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan

Page 154

सामान्य निरुक्तिविवेचना
भाववदभावकालीनगोत्वस्य साध्यत्वे निरुक्तकालीनत्वविशेषिताश्व. स्वस्य हेतुत्वे च गोत्वासमानाधिकरणाश्वत्वेऽसिद्धिघटितेऽव्याप्तिवारणमविरोधित्वान्तफलम्बोध्यम् ।
सत्प्रतिपक्षतास्वञ्च पक्षसाध्यवैशिष्ट्यावगाहिग्रहत्वव्यापिका या साध्यतावच्छेदकविशिष्टसाध्यविषयकपक्षतावच्छेदकावशिष्टपक्षविष यकग्रहत्वाव्यापिका प्रतिबन्धकतातभिरूपित प्रतिबन्धकतावच्छोदेका सती तत्प्रतिबन्धकतानिरूपितप्रतिवध्यतावच्छेदकधम्मविच्छिन्नप्र तिबध्यतानिरूपितप्रतिबन्धकतावच्छेदकवियित्वावच्छिन्नजन्यता. निरूपिसजनकतावच्छेदिका या विषायता तन्निरूपकतावच्छेदकत्वं तत्र च वह्नयभावाभावाधिकरणनिरूपितवृत्तित्वाभाववदभावकालीन हदपक्षकवाह्नसाध्यके हृदपक्ष के ताशाभावकालोनवह्निसाध्यके च पक्षाप्रसिद्धिसाध्याप्रसिद्धिघटिते वह्नयभावव्याप्यवद्ध्देऽव्याप्तिवा. रणाय ताहशमहत्वाव्यापकत्वनिवेशनम् अभावोवलयभावाभावाधि करणनिरूपितवृत्तित्वनिष्ठप्रतियोगित्वसम्बन्धावच्छिन्नप्रतियोगिका. भाववह्नयुभयवानित्यत्र तादृशवृत्तित्ववदभावात्मकवाधघटित वह्नय. भावव्याप्यवदभाषरूपसत्प्रतिपक्षेऽव्याप्तिवारणाय ताशजनकताव च्छेदकत्वात्मकविशेष्यदलम् द्रव्यत्वावच्छेदेन गुणव्याप्यव्याप्यवद् द्रव्यपक्षकगुणाभावलाध्यके गुणव्याप्यवद्रव्येऽस्याप्तिः तादृशद्रव्यं गुणाभावधदिति बुद्धौ द्रब्यत्वावच्छेदेन गुणव्याप्यवत्ताबुद्धेः प्रतिब. न्धकतया तत्प्रतिबन्धकतावच्छेदकविषयित्वावच्छिन्नजन्यतानिरू. पितजनकतावच्छेदकविषयितानिरूपकपक्षघटितत्वात्तस्यत्यतः स. त्यन्तोपादानम् पर्वतोवहृयभाववहिव्याप्यव्याप्याभावोभयवानित्यत्र वहिव्याप्यव्याप्यवत्पर्वतरूपबाधवारणाय सत्प्रतिपक्षलक्षणे विशेष्यद ले प्रतिबन्धकत्वस्य प्रकृतानुमितिप्रतिबध्यतानिरूपितत्वेनोपादानं. परम्पराविशेषस्य संसर्गत्वाभावपि लक्षणसम्पादकमुपेक्ष्य यत्तत्प्रति बन्धकतात्वनोपादानं तत् वाह्नव्याप्यव्याप्यव्यापकवहिलमानाधिकर वहिव्याप्यव्याप्यवत्पर्वतस्य सत्प्रतिपक्षत्वे तनाव्याप्तिवारणाय प्रक. तेपि कार्यमेव प्रतिबन्धकत्वाघटितञ्च तत् यद्पावच्छिन्नविषयता. शालिनिश्चयोत्तरानुमितिसामान्ये साध्यतावच्छेदकविशिष्टसाध्याविविषयकस्वाभावस्तद्भिन्नत्वेसति यद्पावच्छिन्नविषयताशालिनिश्च. याव्यवाहितोत्तरानुमितिसामान्ये पक्षे साध्यवैशिष्टयावगाहित्वा भाव