Samanyanirukti Gudharthatattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan

Page 116

૨૦૮
सामान्यनिरूक्तिविवेचनो दलनिवेशानिवेशयोस्सार्थक्यं सम्भवति स्वावच्छिन्नाविषयकत्वस्य मेयत्वविशिष्टव्याभिचारादावतियाप्तिवारणायोपादानन्तु प्रतीतिवि षयतावच्छदकत्वोपादान पव सम्भवदुक्तिकमेतभिवशाभाव कृतपित निवेशेऽतिव्याप्तितादवस्थ्यादिति व्युत्क्रमण फलप्रदशनमितिवदन्ति ।
यद्यपि सवंगगनवदित्यत्र गगनाभाववत्सर्वत्वाश्रयाविषयकप्रती स्यप्रसिद्ध्या वाधादावव्याप्तिवारणमपि स्वाच्छिन्नाविषयकत्वस्य फलं सम्भवति तथापि मेयत्वविशिष्टव्यभिचारातिव्याप्तः पुरस्फू. शिकत्वात् तद्देोषवारणापात्तविशेषणघटितलक्षणे तदोषतादवस्थ्यस्य प्रबलत्वाश्व मेयत्वविशिष्टव्याभिचारातिव्याप्तिवारणमेव तत्प्रयोजन स्वेन कीर्त्तयति मेयत्वविशिष्टव्यभिचारस्वाश्रयेति ।। __दुर्घटत्वादिति नच मेयत्वविशिष्टव्यभिचारत्याश्रयाविषयकत्वस्य व्यभिचारत्वेन घटाधवगाहिप्रतीतो ससम्भवेन दुर्घटत्वकथनमसङ्ग तमिति वाच्य व्यभिचारत्वबाधत्वाद्याश्रयाविषयकप्रतीतः व्यभिचा रत्वादिना घटादिविषयिण्या विषयतावच्छेदकत्वस्य व्यभिचारत्वा. दौ सम्भवेनासम्भवापत्या ताशप्रतीतिविषयतावच्छेदकत्वमुपेक्ष्यतादृशप्रतीतिविषयवृत्तित्वस्यैव वाच्यतया मेयत्वविशिष्टव्यभिचार• त्वाश्रयाविषयकप्रतीतिविषयवृत्तित्वस्य व्यभिचारत्वेऽसम्भवेनाति. प्रसङ्गसम्भवात् व्यभिचारत्वस्य सामानाधिकरण्यलम्बन्धेन साध्याभावववृत्तित्वविशिष्टहेतुतावच्छेदकरूपतया तद्विषयकप्रतीतः सामानाधिकरण्यघटकतया व्यभिचारविषयकत्वाश्चेतिभावः।
यद्यपि प्रतीतिविषयतावच्छेदकत्वनिवेशापेक्षया प्रतीतिविषय त्तित्वनिवेश एवं गौरवात्स शडिन्तुमनहः तथापि विशेष्यदले यस्पदा यतया दोषतावच्छेदकगतसमुदायत्वप्रवशे प्रतीतिविषयतावच्छेदक. तायाःप्रतीतिविषयतावच्छेदकतात्वावच्छिन्नपर्याप्त्यनुयोगितावच्छ. दकत्वरूपाया एव वाच्यतया प्रतीतिविषयवृत्तिवृत्तित्वापेक्षया तस्य. गुरुत्वात् प्रतीतिविषयतावच्छेदकत्वापेक्षया लघुगुरुवाभवतु अन्याहशनिवेशोहि न सम्भवति कित्वकमेव प्रतीतिविषयतावच्छेदक स्वनिवेशनमितिौढिप्रकटनाशयाद्वा तथाशङ्कनस्य युक्तत्वमस्ये धेत्याशयेन प्रतीतिविषयवृत्तित्वनिवेशनमाशंक्य दूषयति ।
स्वावच्छिन्नाविषयकप्रतीतिविषयवृत्तित्वस्येत्यादिना ननु तादृशप्रतीतिविष. यस्वस्य ताशप्रतीतिविषयवृत्तित्वापेक्षया लघुत्वेन तदेव शाङ्कतुम