Samanyanirukti Gudharthatattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan

Page 135

सामान्यनिरुकिविवेचना
१२७
सम्बन्धेन अवच्छेदकताया अनतिरिक्तवृत्तित्वादिरूपता विचा. रितैव मेयत्वविशिष्टासाधारण्यत्वादीनां स्वपदग्राह्यतासम्पत्तिः प्रागावेदितेत्यत्राप्यूह्या गगनाभावषदभाववत्कालीनघटोगगवानि. त्यादी बाधाद्यव्याप्तिवारणप्रकारोपि परिदर्शित एवेति सोप्यत्रा. नुसन्धेयइतिचेत् एतस्य वक्ष्यमाणैतेनकल्पापेक्षया गुरुत्वेनोपेक्षणी यत्वात् स्वावच्छिन्नविषयत्वावच्छिन्नेत्यादिप्रथमकल्पे स्थलविशेषी. यत्वेन सम्भावितातिव्याप्तेः प्राक्दर्शिताया अत्रापि दुरुद्धरस्वाञ्चेति ॥
स्वावच्छिन्नविषयत्वावच्छिन्नप्रतिबन्धकताघटितप्रथमकल्पस्य स. मुदायलक्षणत्वेन तत्र प्रकृतानुमितित्वव्यापकप्रतिबध्यतानिरूपितत्वा दिव्यावृत्तेः विशेष्यदलघटकतद्यावृत्तिसमत्वादुपेक्षितत्वेप्यत्र तयावृत्ते. विलक्षणतया प्रदर्शनीयत्वेन साप्रदश्यते तथाहि तादृशप्रतिबध्यतानि कापितत्वाप्रवेशे मेयत्वविशिष्टबाधवाद्यात्मकस्वपदार्थाप्रसिध्याऽसम्भ वापत्तिः तादृशबाधत्वावच्छिन्नविषयत्वावच्छिन्नत्वस्य मयत्वप्रकारतानिरूपितबाधत्वावच्छिन्नविशेष्यताकनिश्चयत्वावच्छिन्न प्रतिबन्ध. कतायामपि सत्वेन तदवच्छेदकविषयतावच्छेदकस्य विशिष्टान्तर स्वासम्भवात् अनुमितिनिष्ठप्रतिवध्यतानिवेशेप्ययमेव दोषः साध्य तावच्छेदकादेः फलं यद्यपि यथाश्रुतविशिष्टान्तराघटितत्वव हदो। घटाभाववध्रदकालीनवह्निमान्वहृषभाववभूतलकालीनहदावह्निमा. नित्यादौ वाधाद्यव्याप्तिवारणन्न सम्भवति तथापि मेयत्वविशिष्टवलय. भावपध्रदादौ प्रमेयत्वाभावप्रकारतानिरूपितहदत्वावच्छिन्नविशे. प्यताकबुद्धित्वावच्छिन्नप्रतिवध्यतामादाय वह्नयभावविशिष्टवह्नयभा. वज्रवादी वयभावत्वावच्छिन्नविशेष्यतानिरूपितवाहित्वावच्छिन्न. प्रकारताशालिबुद्धित्वावच्छिन्नप्रतिवध्यतामादाय चातिव्याप्तिवारणमे. व फलं सम्भवति तत्प्रतिवध्यतानिरूपितप्रतिबन्धकत्वस्यापि तत्तद्वि. शिष्टबाधत्वावच्छिन्नविषयत्वावच्छिन्नतया तदघटिततादृशप्रतिबन्ध कतालामान्यावच्छेदकविषयतावच्छेदकतादृशप्रतीतिविषयताव. उछेदकरूपाप्रसिधा तस्य तस्य स्वपदेनोपादेयत्वासम्भवात् साध्यतावच्छेदकाप्रवेशे द्वितीयस्य पक्षतावच्छेदकाप्रवेशे प्रथमस्यैव स्वपदेनोपादेयत्वात्सर्वेषां युगपदप्रवेशेतु स्वपदार्थप्रसिद्धिर्दुघटव एवं हेतुतावच्छेदकादिप्रवेशफलमप्यूह्यम् ॥ स्वावच्छिन्नविषयत्वावच्छिन्न प्रतिबन्धकतासामान्यावच्छेदकयत्किश्चिद्विषयत्वमित्यादि