Samanyanirukti Gudharthatattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan

Page 139

सामान्यनितिविवेचना
मच विशेषगुणत्वावच्छिन्नेपि घटत्वव्यापकतागुणत्वतदितरोभया। नवच्छिन्नप्रतियोगिस्वघटितवास्त्वितिवाच्यं विशेषगुणप्रकारकबुद्धौ स्वाहेश्यतावच्छेदकधर्मव्यापकताया गुणत्वतदितराभयानवाच्छन्नप्र. तियोगिताया भाने द्रव्यत्वावच्छेदेन विशेषगुणवत्वावगाहिनोशानस्य. प्रमात्वापत्तेः घटत्वव्यापकता तथाविधा भासते द्रव्यत्वाव्यापकता. नेत्युक्तर्विशेषकाभावेनासम्भवात् । अथवा विशेषत्वगुणत्वोभयत्वा. वच्छेदेन तारप्रतियोगितावच्छेदकत्वपर्याप्त्यभाववद्विशेषगुणत्वा.' बच्छिन्नत्वरूपविशेषगुणत्वावच्छिन्ननिष्ठव्यापकत्वाबगाझिाने गु. णत्वगतकत्वावच्छेदेन तादृशप्रतियोगितावच्छेदकत्वाभाववगुणस्वावच्छिन्नस्वरूपस्य गुणत्वविशिष्टनिष्ठव्यापकत्वस्य न भानसम्म. व उभयोर्भेदात् उक्तापत्त्या च गुणत्वगतकस्वावग्छेदेन तादशाभाव: घटितव्यापकत्वस्य बिशेषगुणत्वावच्छिन्ने व्यापकत्वात्मकताया अक्तुमशक्यत्वादिति भावः ॥
नच द्वितीयकरूपस्य धूमव्यभिचारिवह्निमान्धूमवान्वह्नरित्यत्र वा. धाव्याप्तिप्रसङ्गेन दूषितत्वात् तदोषस्येदानीमिष्टत्वात् विशेषगुणव घटे च तत्स्थानीये स्वपदेन विशेषगुणवघटत्वस्व गुणवद्धट. स्वस्य च धारणासम्भवेन दोषासम्भवात् तत्कल्पस्य कोदोष इति वाच्यं मेयत्ववद्विशेषगुणाभाषवघटपक्षकस्थले मेयत्वव. दुघटेऽध्याप्त्यापत्तेः तत्रविशेषगुणधटत्वस्य स्वपदेन ग्रहण सम्भवात् । वस्तुतोभावनान्योयोवायुवृत्तिवृत्ति स्पर्शावृत्तिधर्मसमवायी तदन्य. स्वे सति गुरुत्वात् जलद्रवस्वान्यत्वरूपस्थ गुणनिष्ठविशेषत्यस्य स खण्डतया भेदषद्गुणवघटत्वस्य स्वपदेनोपादानसम्भवेन विशेष. गुणवघट एव तत्राव्याप्तिौंध्या॥
विशेषगुणाभाववाद्वितीय क्षणावच्छिन्नो घटोगुणसामान्याभाववानिल्यादाविति । शकालादीनामुद्देश्यतावच्छेदकत्वे तदवच्छेद्यत्वस्थ स्वरूपसम्बन्ध. रूपस्यैव भानाभ्युपगमेन व्यापकत्वाधाटतस्यैव तत्र वाधाश्रयासि. द्धिरूपत्वाद्व्याप्तिसम्भव इति भावः ।
ननु गुणसामान्याभाववान्धटो विशेषगुणामाववानित्यत्र घर्टस्वसामानाधिकरण्येन गुणवघटरूपाश्रयासिद्धिघटिते बाधेऽध्याप्ति. सम्मव ईक्स्थलानुधावनमनुचितमिति चेन्न सामानाधिकरण्येन बाधघटितवाधाव्याप्तिवारणाय प्रागुक्तेनोभयम्सबन्धावच्छिन्नप्रतियो.