Samanyanirukti Gudharthatattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan

Page 128

सामान्यनिरुक्तिविवेचना
षयतावच्छेदकस्वस्वावच्छिन्नविषयत्वाच्यापकविषयताशून्यज्ञानविष. यतावच्छेदकत्वोभयसम्बन्धेन यद्वा स्वविशिष्टप्रतीतिविषयतावच्छे. दकत्वमेक एव सम्बन्धः स्ववैशिष्टश्च स्वावच्छिन्नाविषयकत्व. स्वावच्छिन्नविषयत्वाव्यपकविषययताशून्यस्वोभयसम्बन्धेन बोध्यं धर्मवैशिष्ट्यं प्राग्वत् ।
अथ गगनाभाववदभाववत्कालीनघटोगगनवानित्यत्र वाधे जा लब्धापकवड्यभावसमानाधिकरणजबद्धदरूपसत्प्रतिपक्षे हेतुमत्पा क्षघटितालाधारणत्वे चाव्याप्तिः धाधस्वाद्यवच्छिन्नाविषयकप्रतीति विषयतावच्छेदकाभावघटत्वहेतुमत्पक्षत्वावच्छिन्नविषयत्वसामान्य. स्यैव ताशवाधवाचवच्छिन्नप्रतिबन्धकत्वसामान्यावच्छेदकत्वेन वाधत्वादेर्विशिष्टान्तरतावच्छेदकत्वसम्भवादितिचदत्रकचित् ।
स्वावच्छिन्नविषयत्वावांच्छन्नप्रतिबन्धकताविशिष्टविषयतानच्छे. दकत्वस्वावच्छिन्नविषयत्वावच्छिन्नप्रतिबन्धकतानिरूपितप्रतिबध्य. प्तावच्छेदकधमाधीच्छन्नप्रतिवध्यतानिरूपित प्रतिबन्धकतावच्छेदक. विषयत्वावच्छिन्नजन्यनिरूपितजनकताविशिष्टविषयतानच्छेदकत्व स्वावच्छिन्नविषयत्वावच्छिन्न प्रतिबन्धकतात्वव्यापकरूपावच्छिन्ना. विषयकप्रतीतिविषयतानवच्छेदकत्वैतत्तृतयाभावस्योक्ततृतयसम्ब. धावच्छिन्नावच्छेदकताकप्रतियोगिताकभेदवत्त्वस्वतादात्म्योभयस. म्बन्धेन वस्तुधिशिष्टत्वस्य समुदितलक्षणत्वेन विवक्षिततया नो. तदोषसम्भवः प्रतिबन्धकतावैशिष्ट्यश्च स्वनिरूपितप्रतिवध्यतावि. शिष्टनिश्चयत्वव्यापकप्रतिबन्धकतानिरूपितवध्यतावच्छेदकत्व ता. दृशप्रतिवध्यतावच्छेदकविषयितावदन्यत्वैनदुभयलम्बन्धेन ।
अधवा ताशप्रातबध्यताविाशष्टत्वमेकमेव सम्बन्धः वैशिष्ट्यं. श्व स्वावच्छेदकत्वस्वावच्छेकविषयितावदन्यत्वोभयसम्बन्धेनेतिवो. ध्यम् विषयितावत्ताच स्वव्याप्यत्वस्वाव्यापकत्वोमयसम्बन्धेन ज. नकतावैशिष्ट्यश्च स्वावच्छेदकत्वस्वावच्छेदकविषयितावदन्यत्वोमयसम्बन्धेन विषयितावत्ताचोक्तामयसम्बन्धन वोध्या प्रतिबन्धकतावैशिष्ट्यघटकप्रथमसम्बन्धोपादानात् अभाववत्ताहशघटत्वावच्छि. नविषयतायास्तादृशप्रतिबध्यतावच्छेदकगगनाभाववत्तादृशघटत्वावच्छिन्नविषयताव्याप्यत्वविरहेण तथाविधविषयतावदन्यत्वेप्यभा. ववत्ताहशघटे नातिव्याप्तिः द्वितीयसम्बन्धोपादानात् मेयत्वविशि.