Samanyanirukti Gudharthatattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan

Page 109

सामान्यनियक्तिविवेचना
१०१ मित्यवृत्तिविषयितानिरूपकतावच्छेदकत्वस्य सम्भवात् । __ यत्तु सर्वत्रासम्भवापत्तिः हृदोहिमान्वह्निव्याप्यधूमवान् जाति. मान्वह्नयभाववांश्चेत्यादि समूहालम्बनानुमितेः सम्भवेन प्रकृतानुमि. त्यवृत्तिविषयितानिरूपकतावच्छेदकत्वस्य वढयभावद्ध्दत्वादावल. भवात् । अव्यापकविषयताशुन्यत्वस्य प्रकृतानुमितिविशेषणत्वस्य तारशानुमित्यप्रसिद्ध्या वक्तुमशक्यत्वादिति तदसत् स्वावच्छिन्नवि. षयत्वाव्यापकस्वावच्छिन्नयदपावच्छिन्नविषयताशुन्यत्वस्य विवक्षि. तस्वात अनुमितीयपक्षतावच्छेदकावच्छिन्नविषयत्वादेः स्वावच्छिन्न. त्वविरहेण जातित्वादिना हृदत्वाद्यनवगाहिप्रकृतानुमितेर्निरुक्ताव्याप. कविषयताशुन्यत्वसम्भवादसम्भवाभावात् । नचाभावत्वेन हदत्वावगा. हिन्या दोवहिमान् वहिव्याप्यधूमवानभाववान्ववाहिव्याप्यधुमश्चति स मुहालम्बनात्मिकाया अनुमितव्यापकाविषयताशुन्यतया तब वह्नयभा. पवद्धदत्वावच्छिन्नविषयतायाः सत्त्वेनासम्भवतादचस्थ्यमिोतवाच्य स्वावच्छिन्नविषयत्वाव्यापकविषयताशून्यभ्रमभिन्नज्ञानीयप्रकृतानुमि तिवृत्तिविषयताभिन्नत्वस्यावृत्त्यन्तेन विवक्षणात् समानाकारकहानीय. विषयतयोरक्येन तथाविधदोषकदेशमात्रविषयकशानीयविषयताया. एव प्रकृतानुमितिवृत्तित्वसम्भवेन दोषविषयतायास्तद्भिन्नत्वादिति ।
ननु प्रकृतानुमित्यव्यवहितप्राक्क्षणवत्यनाहार्याप्रामाण्यवाना. मास्कन्दितनिश्चयावृत्तिविषयितानिरूपकतावच्छेदकत्वमेव निवेश्य तावतैव प्राग्दोषाणान्न प्रसक्तिरितिचेन इदोवहिमान्वह्नयभाववद. भाववत्कालीनधूमादित्यत्र वधभाववध्रदेऽतिव्याप्त्यापत्तेः विशिष्टान्तरतावच्छेदकाभावबभ्रदत्वस्य तादशस्वसम्भवात् अभाववाम्हदप्रतिनिश्चयोत्तरं प्रकृतानुमित्युत्पत्त्यसम्भवात् ।
अथ प्रतिबन्धकत्वघटितनिरुक्त्यादपि गगनाभावबदभाववत्का. लीनधटो गगनवानित्यत्र गगनाभाववत्ताशघटेऽव्याप्तिः अभावव. तादृशघटत्वस्य विशिष्टान्तरतावच्छेदकस्य ताशरूपत्वसम्भवात् ।
यद्यपि विशिष्टद्वयविषयिताशुन्यस्वावच्छिन्नविषयत्वाव्यापक. विषयताशून्ययपावच्छिन्नविषयताशालिनिश्चयत्वव्यापकत्वमेव प्र. तिबन्धकताया ताडशपदार्थघटकतया वाच्यं तथाचाभाववत्तारश. घटत्वस्य न ताशरूपत्वसम्भव: नचैवं मेयत्वविशिष्टगगनाभावव. शाहशघटेऽतिव्याप्तिः गगनाभावबत्ताहशघटत्वस्यापि ताशत्वा.