Samanyanirukti Gudharthatattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan

Page 107

सामान्यनिरूतिविवेचना . तिव्याप्तिश्च प्रतितोरनेकत्वात् । यद्यपि ताशविषयताभेवकूट एत्र प्रवेशनीयस्तथापीदानन्तिदभिसन्धानन्नास्ति कथमन्यथाग्रे निरूपयनि. रूपकभावापनविषयताभेदकूटमयेक्ष्य लघुभूनोजनकतावच्छेदकवि षयताभेद उपेक्ष्यत कुटानिवेशे च तदेव गुर्विति तदुपेक्षा घटते त. बेवाग्रिमग्रन्थतात्पर्य भेदकूटनिवेशोनुसन्धेय एवात्र सन्दर्भस्य परि. शुद्धत्वादिति ॥
भ्रमात्मकज्ञानीयविषयतासाधारणोते । अत्र साध्याभावानुमतिजनकता वच्छेदकविषयतात्वेन किञ्चिनिष्ठीवषयतानिरूपिताधिकरणविषयता. निरूपिताधयत्वविषयतेत्यादिक्रमेण सामानाधिकरण्यविषयतानिरू पितहेतुविषयतानिरूपितपक्षविषयत्वावच्छिन्नभेदप्रतियोगितावच्छे. दकविषयताविशिष्टान्यत्वेन वा निवेशनीया विशिष्टद्वयविषयतेति न दोषो नवा कुटादिनिवेशेन गौरवं वैशिष्टयश्च स्वावच्छिन्नत्वस्वतादा. रम्यान्यतरसम्बन्धेन बोध्यम् ।।
ननुक्तरीत्योक्तसत्प्रतिपक्षे लक्षणस्योपपादनेपि विशिष्टान्तराध. टितत्वस्य तत्रासम्भवादलक्ष्यतैव वाच्या तथाचोक्तप्रयासो निःफल: स्वावच्छिनाविषयकप्रतीतिविषयतावच्छेदकप्रतिहेतुव्यापकसाध्या. भावाधिकरणनिरूपितवत्प्रतिहेतुमत्पक्षस्थात्मकतादशरूपावच्छिन्न. विषयकत्वस्यैव सत्प्रतिपक्षशाने सत्त्वेन हि न विशिष्टान्तराघाटेतत्व सम्भवति चेन्न विशिष्टान्तरविषयतायां सत्प्रतिपक्षविषयत्वाव्यापक. विषयताशुन्यज्ञानीयसत्प्रतिपक्षीवषयताभिन्नत्वस्य विवक्षितत्वात् । केबलसत्प्रतिपक्षविषयकशानीयविशिष्टान्तरविषयतायामुक्तसत्पति पक्षविषयताभिन्नत्वविरहान्न सत्प्रतिपक्षे लक्षणासम्भवः मेयत्वविशिटसत्प्रतिपक्षशाने च विशिष्टान्तरविषयता ताहासत्प्रतिपक्षविषयता मिनवेति नातिप्रसङ्गइतिध्ययम्।।
__ साध्याभावदत्तिमपक्षात्मकविशिष्टस्यैवेति हेतुतावच्छेदकाप्रवेशेन सत्प्र. तिपक्षस्यैकरूपतया लाघवादितिशेषः व्यापकसामानाधिकरण्येत्यादि अथ विरोध्यनुमितिजनकान्वयव्याप्तिवैशिष्टयपक्षधर्मत्वोभयावगाहिज्ञानविषयस्यैव सत्प्रतिपक्षतास्वीकारेण विरोधस्यानुमित्यप्रतिबन्धक तापक्षे सामानाधिकरण्यघटितस्यैव व्याप्तित्वात् । तद्घटितव्याप्तिवि. शिष्टतुमत्पक्षस्यैव तत्वेन सत्प्रतिपक्षता न कालीनत्वादिघटितस्य न च विरोधस्यानुमितिप्रतिबन्धकतापक्षे लाघवेन हेतुब्यापकसाध्य.