Book Title: Samanyanirukti Gudharthatattvaloka
Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan
View full book text
________________
सामान्यनिरुक्तिविवेचना
स्ववयभावयोरेक श्रद्वयं रीत्याऽवगाहमाने शाने सत्वेन तस्यानुमितिप्रतिबन्धकत्वात् नचांक्तविशिष्टज्ञानस्य सत्प्रतिपक्षम्यमेवतिवाच्यं विरोभ्युन्नायक परामर्षविषयस्यैव तस्वात् विशिष्टस्य ज्ञानेषु व्याप्तिविशिष्ट पक्षधर्मश्वावगाहना पक्ष वा व्याप्तिविशिष्टहतुमवावगाहिन एव परामर्शत्वस्य सिद्धान्तसिद्धत्वात् व्याप्तिविशिष्टहतुतावच्छेदका छिन्नविषयतानिरूपितपक्षतावच्छेदकावच्छिन्नविषयताकनिश्चय. स्वस्थ कारणतावच्छेदकस्यां क्तैकत्रद्वयंरीतिज्ञाने विरहात तज्ज्ञानीयवि शिष्टविषयताया द्वित्वविरहेण विषयताद्वय शून्य स्वस्य तत्र संस्वपि ता. दशविषयता विशिष्टविषयताशून्यत्वस्यासत्वेन तद्विवक्षायात्र दोषः य. दिचापेक्षा बुद्धिविषयतावच्छेदकभेदात्तत्तद्धर्मविशिष्टे द्विश्वोत्पत्तिः स्वीक्रियेत तदोभयाभावनिवेशेषि नदोषइतिध्येयम् ॥
सत्प्रतिपक्षघटकतादृशविशिष्टद्वयविषयताभिन्नति प्रतिहेतुव्यापकताविशिष्टसाध्याभावत्वावच्छिन्नविषयताभिन्नत्वस्य प्रतिहेतुमत्पचविषयताभिअत्वस्य च प्रवेशे वह्नयभावोषहिमाञ्जलादित्यत्र वह्नद्यभाववज्जलव्यापकताघवृत्तिजलव्यापक तावद्वहृद्यभावे होवह्निमाञ्जलादित्यत्र घ हृद्यभाववज्जलवद्वृत्तिजलवद्धदे चातिव्याख्यापत्तिः ताविशिष्टसाध्याभावत्वावच्छिन्नविषयताया जलवद्मदत्वावचिह्ननविषयतायाश्चोक्तविषयताभेदद्वयानाश्रयत्वात् जलब्यापक वह यभाव कालीन जलवधदेपि चातिव्याप्तिः स्यादिति सत्प्रतिपक्षघटकति ।
यद्यपि सत्प्रतिपक्षविषयिताव्यापकविषयिताकश्वरूपं सत्प्रतिपक्षघटकत्वं विशिष्टवस्तुविशेषणमेव शब्दतः प्रतीयते तथापि तत्रोक्तातिव्याप्तिवारणस्याशक्यतया न तद्विक्षणयिमपितु सत्प्रतिपक्षघटकविषयतात्मकत्वविशिष्टविषयताविशेषणमेव वाच्यं ।
जलव्यापक
अथ किं तत् नतावद्विरोध्यनुमितिजनकतावच्छेदकत्वं तथासति भेदप्रतियोगिविषयतायास्तनैव रूपेण निवेश्यनया यत्र सम्प्रतिपक्षाव्रसिद्धिरित्यादिग्रन्थानुत्थानप्रसङ्गात् त्रापि भ्रमात्मकविरोधिपरामर्षीयविषयत्वस्यैव जनकतावच्छेदकत्वसम्भवात् नापि सन्प्रतिपक्षविषय त्वावच्छिन्नभेदप्रतियोगितावच्छेदकत्वं सत्प्रतिपक्षज्ञानीयखण्डविषबताया अपि तादृशत्वासम्भवात् निरूपयनिरूपकभावापनविषयत्वावच्छिन्नभेदप्रतियोगितावच्छेदकत्वविचक्षणे यत्रेत्यादिग्रन्थानुत्थि तिप्रसङ्गात् प्रतिहेतुमत्पक्षविषय कृत्वप्रति हेतुव्यापक साध्याभावविष१३ सा० वि०
Page Navigation
1 ... 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190