Samanyanirukti Gudharthatattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan

Page 69

सामान्य निरुक्तिविवेचना
न्यत्ववश्वेन यद्रूपमध्ये तादृशवह्नय भाववज्जल वस्त्रादेर्घारिणासम्भवादिति तत्तुच्छम् यद्रूपावच्छिन्नविषायेत्वाव्यापकविषयता शून्यज्ञानयित्व स्यैव यद्रूपावच्छिन्नविषयिताविशेषणत्वापगमेन समाना कारकज्ञानीयविषयितयोरैक्येन व्यापकविषयिता शून्य प्रत्येकज्ञानयित्वस्य समूहा लम्बनज्ञानीयविषयत्वे सम्भवाद्दोषविरहात् गगनाभाववदभाववस्कालीनघटोगगनवानित्यत्र गगनाभाववत्तादृशघटे हेतुमत्पक्षघांटतासाधारण्ये चाव्याप्तिवारणं समानाधिकरण्यसम्बन्धेन निश्चयवि
शेषणत्वपक्षवद्बोध्यमितिचेन्न यादृशस्थलविशेषेऽवच्छेदकधर्मदर्श नविषयालक्ष्य विशिष्टघटक भागद्वयस्य समूहालम्बनज्ञानङ्कदापि न जा यते तत्रोक्तविशिष्टेऽतिव्याप्तेः अध्यापकविषयता शून्य ज्ञानयितत्तद्भागविषयताकत्वस्य प्रत्येकाने विशिष्टशाने वासत्त्वात् तत्तद्रूपस्य पद्रूपपदेन धर्तुमशक्यत्वादिति ॥
ननु यदूपावच्छिन्नविषयताशालिनिश्चय वैशिष्ट्यन्ननिवेश्यं वह्नयभाववज्जलवद्वृत्तिजलवदूधदत्वावच्छिन्नविषयताया यदूपावच्छिन्नविषयताश्वेन तामुपादायातिव्याप्तिवारणसम्भवादिनिवेश वह्नयमा ववदूधदादावसम्भवापत्तेः गगनाभाववद्भगनाभाववत्कालीन घटेऽव्याप्त्यापत्तेश्च । एतेन ज्ञानवैशिष्ट्या वाकेछन्न प्रतिबन्धकतानतिरिक्तवृत्तित्वषिबक्षणेनासम्भवइत्युक्तविवक्षानिर्दुष्टेतिनिरस्तम् उक्तबाधज्ञा
तत्रा
नस्य निश्चयविशिष्टनिश्चयत्वेनैव प्रतिबन्धकत्वाभ्युपगमेन व्याप्तेर्वारयितुमशक्यत्वात् तज्ज्ञानस्य विशिष्टनिश्वयत्वेन प्रतिबन्धकत्वपक्षेऽभावव चाहश घटेऽतिव्याप्तेरेव प्रसङ्गात् नच विशिष्ट. द्वयाघटितत्वनिवेशेप्युक्तासम्भवोव्याप्तिरतिव्याप्तिर्वेतिवाच्यं तदुपा
दानवलादेव
प्राकूपरिःकृतप्रतिबध्यताविशिष्टजन्यतानवच्छेदक.
त्वस्य वक्ष्यमाणविशेषणान्तरस्य च विषयताविशेषणत्वलाभेनोक्कदोषाणामुक विशेषण वैयर्थस्य च वक्तुमशक्यत्वादिति परमार्थः ।
येतु ऋजवः तानप्यनु किञ्चिदुच्यते यत्र स्थलविशेषे साध्याभाववत्पक्षाविषयकं ज्ञानं यदा यदोत्पद्यते तदा जळवद्धदादिकि चिद्वस्तुविषयकमेव ताडशवस्तुविषयकमापे ज्ञानं बाधविषयकमेव तज्ज्ञानञ्च कदाचिदपि न बाघघटकस्व घटकतत्तत्पदार्थमात्र विषय ज्ञानकालीनं तत्राव्यायापत्तेः यद्रूपपदेन अलबद्धदत्वस्य धारणसम्भवेन तद्रूपावच्छिन्नविषयता शून्यत्वस्य वाधवाने विरहात् वि
·