Samanyanirukti Gudharthatattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan

Page 96

सामान्यनिरुक्तिविवेचमा रूपितत्वस्वनिरूपितविशेष्यतावच्छेदकावन्नित्योभयसम्बन्धेन स्व. विशिष्टविशेष्यत्वावच्छिन्नत्वसम्बन्धेन विद्यक्षायां दोषाभावात ताडश. घटो गगनाभाववान् घटोगगनाभाववानित्यादिशानीबायाः कस्याश्चिद पि प्रकारतायास्तारशप्रतिबन्धकतावच्छेदकत्वविरहात् घटोऽभाव. वानितिक्षानीयायाश्च ताहशत्वात् वह्नयभात्रवज्जलवद्वृसिजलवा. दशानायजलत्वावच्छिन्नप्रकारतामादायैव तत्राप्यत्तिव्याप्तिवारणात् । किञ्चिदपावच्छिन्नविषयत्वाव्यापकविषयताशून्यत्वनिवेशपक्षे ताड शघटोगगनाभाववामितिमानमादायाभाववत्ताहशघटेऽतिव्याप्तिवार णाय यद्पवृत्तिस्वघटितोभयाभावपर्यन्तानुधावनम् नच हदोवहि. व्यापकाभाववामितिमानस्य हृदे वहिव्यापकाभावोऽन्याव्यतिरितिज्ञानकाले वयभाववानवाहिन्यापकाभाववानितिनिश्चयविशिष्टत्वे न प्रतिबन्धकत्वे वह्निव्यापकाभावत्वावच्छिन्नप्रकारतायास्ताहशप्र. तिबन्धकतावच्छेदकत्वेन तत्राव्याप्तिरितिवाच्यं हदेवहिसामानाधि करण्यग्रहस्यैव वह्निव्यापकाभावनिश्चयत्वेन प्रतिबन्धकतायामुत्तेजक स्वस्यौचित्येन तत्सखे निश्चयविशिष्टत्वेनापि प्रतिवन्धकत्वासम्म. वात वह्विव्यापकसामानाधिकरण्यग्रहस्यवोत्तजकत्वे च ताहशप्रति वध्यतानिरूपितझानवैशिष्ट्यानवच्छिन्नप्रतिवन्धकतानवच्छेदकप्रका. रताविशिष्टान्यत्वस्यैव प्रवेशनीयत्वात् समानाकारकशानीयाविषय. तयारक्येन तत्र दोषासम्भवात् । एतेन गगनाभावत्वावच्छिन्नप्रकार. ताया अभावत्वावच्छिन्नप्रकारतात्वेन ज्ञानवैशिष्ट्यावच्छिन्नप्रतिब. न्धकतावच्छेदकत्वेपि न क्षतिः ।
वस्तुतः तादशघटोगगनाभाववान् ताइशघटोऽभाववानितिनि श्चययोः विशिष्टबुद्धित्वेनैव प्रतिबन्धकत्वनिश्चयविशिष्टनिश्चयत्वे. नैव वा प्रतिबन्धकत्वमितिमतद्वयसाधारण्येनापि शक्यते परिकत तथाहि प्रतिवध्यतावैशिष्ट्यघटकस्वाबच्छेदकविशेष्यतावच्छेदकाघछिन्नविशेष्यत्वे एकत्ववृत्तित्वं प्रवेश्यम् ताशप्रतिवध्यताविशि. ट्रप्रतिवध्यतानिरूपितज्ञानवैशिष्ट्यानवच्छिन्नप्रतिबन्धकतावच्छेदक. प्रकारताविशिष्टान्यप्रकारताविशिष्टान्यत्वचोपादेयम् पवंसति गगनाभाववदभाववत्कालीनघटोगगनवानितिप्रतिवभ्यता न भवति प्रतिवध्यताविशिष्टा तदवच्छेदकविशेष्यताया एकत्वावृत्तित्वात या च कालीनत्वप्रकारतानिकापकत्ववृत्तिः ला नावच्छेदिका