Samanyanirukti Gudharthatattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan

Page 101

सामान्यनिरुक्तिविवेचना
दिरूपस्वरूपासिध्यादौ साध्यव्यापकाभाषवरपक्षादिरूपवाधादाबव्याप्ते रुद्वरत्वादिति वदन्ति ॥
अथ प्रकतानुमितित्वव्यापकप्रतिबध्यतानिरूपितप्रतिबन्धकस्वाव्यापकप्रतिबन्धकताशुन्यज्ञानविषयतावच्छेदकत्वं यदूपे उक्तप्र. तिबन्धकताशुन्यत्वं तादृशनिश्चये वा विशेषणन्देयं तथासति बह्नयभाववज्जलवस्वावच्छिन्नविषयताशालिनिश्चयविशिष्टजलवद्ध दत्यापन्छिनीवषयताशालिनिश्चयत्वावच्छिन्त्रप्रतिबन्धकताव्यापक. स्य तादृशजलत्वावच्छिन्नविषयतानिरूपितहदत्वावच्छिन्नविषयता." शालिनिश्चयत्वावच्छिन्नप्रतिबन्धकत्वस्य वह्वयभाववज्जलवव. त्तिजलवध्रदनिश्चये सत्वेन , निरुतविशिष्टेऽतिव्याप्तिविरहात विशिष्टद्वयाघटितत्वन्ननिवेश्यम् एवं व्यभिचारप्रतिबन्धकत्वा. ध्यापिकाया मेयत्वप्रकारतानिरूपितव्यभिचारत्वावच्छिन्नप्रतिबन्ध. कतायां मेयत्वविशिष्टव्यभिचारनिश्चये विरहेण तत्राप्यतिप्रसक्तरेभा. वात् ।विशिष्टान्तराघाटेतत्वमपि न प्रवेश्यं निरुक्तप्रतिबन्धकताशून्यत्व स्य यदूपावच्छिन्नविषयताशालिनिश्चयावशेषणत्वेपिवदो जात्यभावचा. नित्यत्र जातिमाअातिमानित्यस्य तादृशप्रतिबन्धकताशून्यत्वेनाव्याप कविषयताशुन्यत्वन्निवेश्यमेव नच वाधादिषु लक्षणासम्भवस्तनिश्चयः प्रतिबन्धकताया निरुक्ताव्यापकत्वस्य सत्त्वादनुमितिप्रतिबन्धकतायाः स्वरूपासिद्धादिनिश्चयविपरीतवाधनिश्चये सत्त्वेन तत्र बाधप्रतिबन्ध कताविरहादितिवाच्यं ताशयत्किञ्चित्प्रतिवन्धकत्वाव्यापकप्रतिबन्ध कताशुन्यत्वस्य विशेष्यदलघटकप्रतिबन्धकत्वाविशेषणदलघटकप्रतिब. म्धकत्वयोरक्यस्य वा विवक्षितत्वात् नचैवमपि सर्वगगनवद्वाच्यत्वा. दित्यत्रवाधेऽव्याप्तिः सर्वेषामेव वाघनिश्चयानामेकरूपेणैव तत्र प्रति. बन्धकतया तदव्यापकस्य घटत्वादिधर्मविशेषावच्छिन्नविशेष्यता. निरूपितगगनाभावत्वावच्छिन्न प्रकारताशालिनिश्चयत्वावच्छिन्नप्रतिबन्धकत्वस्यैव तत्र सत्त्वादिति वाच्यम् अव्यापकत्वघटकप्रति. बन्धकताधिकरणीभूतनिश्चये स्वावच्छिन्नविषयत्वाव्यापकविषयताशुस्वस्वम्विशेषणम्वार तथासति बावान्तरनिश्चयस्य ताशप्रतिब. न्धकत्वाधिकरणतथाविधानिश्चयत्वावरहेण दोषासम्भवात् । यदिचाप्रामाण्यवानोत्तेजकत्वानुरोधेनाव्याप्यवृत्तित्वज्ञानाचजकत्वा. नुरोधेन च प्रतिवन्धकतायास्तत्रभेद पवाङ्गीकार्यइत्युच्यते.. तदा