Samanyanirukti Gudharthatattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan

Page 68

सामान्यनिरुक्तिविवेचना कविषयताशून्यत्वं यद्रूपवृत्तिविषयताकानश्चय एव यारशविशिष्टविषयकनिश्चयशब्दार्थावाच्य इति एवञ्च जलवान्वह्नयभावधानवाहदो. जलवानवेतिसंशयवारणायोभयत्र निश्चयत्वनिवेशनम । __परन्त्वयमत्रविवेकः विशेणांशे संशयस्वीकारे यटूपाप्रसिद्धयाऽस म्भवो न्यथा वह्नयभाववज्जलवत्कालीनघटत्वादिकमादायातिव्याप्तिरिति अव्यापकविषयताशून्य त्वनिवेशपक्षेच जलवान्वह्निमान्नवेति सं. शयस्यापि वह्नयभाववज्जलवत्त्वावच्छिन्नविषयकत्वेनाव्यापकविषय. ताशून्यत्वेन च तद्वारणायैकत्र निश्चयत्वनिवेशनम् उभयत्र च वयमा. ववत्तेजोभावववृत्तितेजाभाववनदाद तेजोभाववान्वह्निमान्नवेतिसं. शयं हृदस्तेजस्वीनवेतिसंशयवादयातिव्याप्तिवारणाय नचाव्याप. कविषयता यदपावच्छिन्नविषयतानिरूपितयद्पावच्छिन्नविषयतात्वेन निवेशनीया तथाच नोक्तातिव्याप्तिरितिवाच्यं भेदत्वाभावत्वादीना. मखण्डोपाधित्वे तादात्म्येन भेदलाध्यकहृदपक्षकस्थले भेदभेदवद. भावभेदवबृत्त्यभावभेदयभ्रंदे स्वरूपतोभेदत्वभेदभेदकोटिकमभाव मेदवान्भेदानवतिसंशयं स्वरूपतोऽभावत्वाभावभेदकोटिकं इदोऽ भावोनवतिसंशयश्चादायालिव्याप्तिवारणाय तत्सार्थक्यसम्भवात भेद. स्वादीनां सखण्डत्वेतु हृदपक्षकतद्यक्तिलाध्यकस्थले तद्यक्तिभेदवद्धट. भेदवद्धत्तिघटमेदवद्ध्दऽतिव्याप्तिबाध्या ॥ ___ अथसामानाधिकरण्यसम्बन्धेन निश्चयवैशिष्टयनवाच्यमपितु तादात्म्येनेव तथासति संशयान्यत्वरूपनिश्चयत्वमपि सकृदेव प्रवेश्य वस्तुतो यदूपावच्छिन्नविषयताकत्वे सति यदूपावच्छिन्नविषयकत्व चनिश्चयत्वमेव प्रवेशनीय लाधवात्। यत्त्वव्यापकविषयताशन्यत्वनि वेशनस्यावश्यकतायाः प्रागेव दर्शितत्वेनोक्तविषयतानिरूपकत्वद्वयशालिनस्समूहालम्बनस्याव्यापकविषयताशुन्यत्वविरहेण यद्रूपमध्ये चह्नयभाववज्जलवत्त्वादेः सनिवेशासम्भवः न च किश्चिद्रपावच्छिन्न. विषयत्वाव्यापकविषयताशून्यत्वमेव विशेषणम्वाच्यं समूहालम्बन स्यापि वहृयमाववज्जलववृत्तिजलवद्दत्वावच्छिमाविषयित्वाच्या पकविषयताशून्यत्वसम्भवतिवाच्यं हृदोजलवज्जातिमत्काली. नवह्निमान् जलादित्यत्र ताशवह्नयभाववज्जलवद्वृत्तिजलवद्ध देऽतिव्याप्तः जलवान्ताशवयभाववालवाजातिमानितिसमू. हालस्वनस्पायुक्तविशिष्टरूपावच्छिन्नविषयित्वाव्यापकविषायताशू