________________
પ્રબદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપરા વિશેષાંક :
પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપચ વિશેષાંક છે પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપચ વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવન ભારતીય ગુરુપરંપરા વિશીષાંક પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપચ વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવન ભારતીય ગુરુ પરંપરા વિશેષાંક
સંબંધમાંથી અગ્રેસર-અનુચરનું તત્ત્વ કાઢી નાંખવામાં આવે કરવામાં શિષ્ય વધુ ને વધુ પાવરધો બનતો જાય છે. તેના ૪ છે અને સાહચર્યનો ભાવ કેળવવામાં આવે તો ઉભયપક્ષે પ્રસન્નતા પર મૂકાતા વિશ્વાસના પ્રતિસાદરૂપે દાખવવી જોઈતી 8 અને ધન્યતાની મધુરપ જામે.
વફાદારીના સંદર્ભમાં એ તદ્દન ઊણો ઊતરે છે. કૃતજ્ઞતા તેને ફે ગુરુને ચોક્કસ તબક્કે શિષ્યને માર્ગદર્શન આપવાની લેશમાત્ર પરવડતી નથી અને કૃતજ્ઞતા સહજ રીતે એને # ર ફરજમાંથી નિવૃત્તિ લેતાં પણ આવડવી જોઈએ. સ્વામી આત્મસાત્ થતી હોય છે. ગુરુની ઈચ્છા અને આજ્ઞાને ધરાર , વિવેકાનંદ શિષ્યને દીક્ષાનાં ૧૪ વર્ષ વ્યતીત થાય એટલે આવી અવગણવી તેમ જ પોતાની સ્વચ્છેદિતાને જ સર્વોપરિતા બક્ષવી નિવૃત્તિ જાહેર કરતાં તે જાણીતી વાત છે. “જો ૧૪-૧૪ વર્ષે એ જ તેનો ઉસૂલ બનતો જાય છે. પછી આવા શિષ્યના ગુરુ $ પણ શિષ્યને મારા માર્ગદર્શનની જરૂર રહેતી હોય, તો હું તેના પ્રત્યે અને તેના લીધે અન્ય સહવર્તિઓ પ્રત્યે પણ
વીતેલાં ૧૪ વર્ષોમાં કશું શીખવાડી શક્યો નથી એ જ પુરવાર અવિશ્વાસુ, શંકાશીલ કે અસહિષ્ણુ બને તેમાં તેમનો વાંક
થાય.” આ મતલબનું વિધાન પણ આ સંદર્ભે તેઓએ કરેલું. કેટલો? શિષ્યના અનુચિત વર્તનથી જન્મતો પરિતાપ 8 મહાન સંગીતકલાકાર શ્રીકિશોરી આમોનકરના શબ્દો આ વાત્સલ્યની અખૂટ સરવાણીને પણ સૂકવી નાંખતો હોય છે. જે જે સંદર્ભે બહુ મનનીય લાગે છે - “કેટલાક લોકો કહે છે કે હું પછી તો ગુરુનો અવિશ્વાસ, એને લીધે શિષ્યોને થતી ખિન્નતા જે માઈ જેવું ગાતી હતી. પરંતુ સફરમાં માઈએ મને અડધે રસ્તે અને રોષ, એ રોષને લીધે થતો વિદ્રોહનો ભાવ, એ ભાવને લાવીને છોડી દીધી. કહે, હવે આગળ કેમ વધવું એ તું જ લીધે થતી વધુ ને વધુ વિઘાતક પ્રવૃત્તિઓ, એ પ્રવૃત્તિઓને છે નક્કી કર. તારો રસ્તો તું શોધ. અને મેં એ જ કર્યું, કરું છું લીધે થતો ગુરુને સંતાપ, એ સંતાપને લીધે શિષ્યો પ્રત્યે કે અને કરતી રહીશ. તમારે એકલા ચાલવાનું છે, દોડવાનું છે. જન્મતો ઉપેક્ષાભાવ - એક ભયંકર દુક્ર ફરતું થાય છે, જેને ગુરુ તમને એ માટેની શક્તિ પ્રદાન કરે છે એ સાચું, પણ અટકાવવાનો કોઈ ઉપાય સ્વયં પરમાત્માના હાથમાં પણ કદાચ ૨ હું શિષ્યને નવા પ્રયોગો કરવાનો, નવી કેડી કંડારવા પરિશ્રમ નથી હોતો. & કરવાનો તો અધિકાર છે ને?'. શિષ્યના આ અધિકારની ગુરુ આ દુચક્રના નિવારણ અર્થે શિષ્યના પક્ષે શું થવું જોઈએ ? 8 દ્વારા સાદર સ્વીકૃતિ થાય એ વર્તમાનયુગની માંગ છે. તે અંગે તો અઢળક માર્ગદર્શન આપણને શાસ્ત્રો આપે છે.
“એક શિષ્યને ગુરુ સાથેના કેવા સંબંધની જરૂર હોય છે?' પણ ગુરુના પક્ષે શું કરવું જોઈએ તે વિષે થોડીક મીમાંસા * એક સાધકનો પ્રશ્ન હતો. જવાબ કંઈક આવો રહ્યો – “શિષ્યને આવશ્યક લાગે છે. એટલે શિષ્યોની અપેક્ષા આવા પ્રસંગે શી ? y, એવા સંબંધની જરૂર હોય છે કે જેમાં એને કોઈ ખુલાસા કરવા હોય તે જ દર્શાવવા તરફ અત્રે વલણ રાખ્યું છે. * પડતાં નથી. સતત પોતાના વિશે ખુલાસા કરવા જેવી થકવી મૂળભૂત રીતે માણસ એકલો રહી નથી શકતો, એને ? 3 દેનારી બાબત બીજી કશી જ નથી. માનસિક થાક શારીરિક કોઈની હૂંફ સતત જોઈતી હોય છે, અને એટલે જ એ સંબંધ છે હું થાક કરતાં વધુ ચૂસી લે છે. શિષ્યને એવા સંબંધની જરૂર બાંધવા પ્રેરાય છે. જો આ મુદ્દો બરાબર ધ્યાનમાં લેવામાં છું હોય છે કે જેમાં તે વિશ્વાસની અને અભિવ્યક્તિની સ્વતંત્રતા આવે, શિષ્ય સાથે ઉષ્માસભર વ્યવહાર કરવામાં આવે, શિષ્યને ૐ કે માણી શકે, જેમાં એને બધી જ બાબતના ખુલાસા કરવા ન કશું છુપાવવું જ ન પડે તેવું નિખાલસતા અને સૌહાર્દથી કે છું પડે, જેમાં એને સતત ગુનેગાર ગણવામાં ન આવે, જેમાં છલકાતું વાતાવરણ સર્જવામાં આવે, શિષ્યના મનમાં હું ર એને એની મર્યાદાઓને લીધે લઘુતાગ્રંથિના ભોગ ન બનવું પ્રારંભથી જ શ્રદ્ધા અને વિશ્વાસ જન્માવવામાં આવે, અન્ય છે પડે, જેમાં એની કમજોરીઓને લીધે એને અપમાનિત ન થવું કાર્યોને થોડા ગૌણ કરીને શિષ્યો માટે સમયનો પૂરતો ભોગ
પડે, જેમાં એની આજને ગઈકાલે જે ભૂલો થઈ હતી તેના આપવામાં આવે તો ઘણી મુશ્કેલીઓ શરુઆતના તબક્કે જ
સંદર્ભમાં જોવામાં ન આવે અને જેમાં એની હકારાત્મક બાજુને નિવારી શકાય છે. જો કે અમુક અયોગ્ય જ કહી શકાય તેવા ૐ સતત પ્રોત્સાહન મળતું રહે. શિષ્યને ગુરુ પાસેથી એવી હૂંફ, કુશિષ્યો માટે તો ગુરુ ગમે તે કરી છૂટે તો પણ ફેર નથી હૈ શું વાત્સલ્ય, ચાહનાની અપેક્ષા હોય છે કે એ માતાના ગર્ભમાં પડતો હતો. પરંતુ સામાન્ય સંજોગોમાં તો શિષ્યો માટે ? & જ મળે તેવી સલામતીનો પુનઃ પુનઃ અહેસાસ કરી શકે. પ્રેમ અને હૂંફ વશમાં રાખવાનાં અમોધ સાધન બની રહે છે. સે કમનસીબે આજના જમાનામાં મહદંશે એવું બનતું હોય શિષ્ય આખરે તો એક મનુષ્ય છે. એના હાથે તો ભૂલો સું જે છે કે ગુરુ તરફથી જેમ જેમ આ બધું સાંપડતું જાય તેમ તેમ થાય તેવો સંભવ રહેવાનો જ. ગુરુએ જાણે-અજાણે પણ આ કે
મૂકાતા ભરોસાને ધરમૂળથી હચમચાવી નાંખે તેવી પ્રવૃત્તિઓ ભૂલોની મનમાં યાદી ન બનાવવી જોઈએ. અલબત્ત, શિષ્યને
પ્રબુદ્ધ જીવન ભારતીય ગુરુપરંપરા વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુપરંપચ વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવન ભારતીય ગુરુપરંપચ વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપચ વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવનઃ ભારતીય ગુરુ પરંપચ વિશેષાંક
ઓગસ્ટ- ૨૦૧૭
પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપરા વિશેષાંક :
