________________
11 પ્રજ્ઞદ્ધ છgબ : ભારતીય ગુરુ પરંપરા વિશેષાંક :
અધ્યાત્મપથ અને ગુરુ
ભાણદેવજી લેખક પરિચય: અધ્યાત્મમાર્ગના યાત્રિક એવા ભાણદેવજીની લેખિનીનો પ્રાણ વિષય અધ્યાત્મ જ રહ્યો છે.] તેમના ૧૩૫ જેટલા અભ્યાસ સંપન્ન પુસ્તકોમાં વિવિધ પંથ, સંપ્રદાયના સંતો-કવિઓના જીવન - કવનમાં ગર્ભિત અધ્યાત્મ દર્શનને ઉજાગર કરવાનો સંનિષ્ઠ પ્રયાસ તેમણે કર્યો છે. લોકભારતી સણોસરામાં મનુભાઈ પંચોળી દર્શકનું સાનિધ્ય મેળવનાર ભાણદેવજી ગાંધી ચિંધ્યા માર્ગે ચાલનાર ખુબ સારા વક્તા, લેખક છે. હાલે મોરબી પાસે સરસ્વતી નિકેતન આશ્રમમાં રહેતા ભાણદેવજી સાધુ જેવું જ જીવન જીવી રહ્યા છે. ૧. ગુરુ શા માટે?
પ્રાપ્તિ દુર્લભ છે. કોઈ પણ મૂલ્યવાનવિદ્યા, કોઈ પણ ગહનવિદ્યા અન્યની અરણ્યમાં વિહરણ કરતો માનવસમુદાય તૃષાતુર થાય છે, ૨ સહાય વિના, માત્ર પોતાની મેળે શીખી શકાતી નથી. ત્યારે, સૌ પોતપોતાની રીતે જળની શોધ આદરે છે. કોઈ ઝું કે અધ્યાત્મવિદ્યા સર્વાધિક મૂલ્યવાન અને સર્વાધિક ગહનવિદ્યા સદ્ભાગીને નિર્મળ નીરનું સરોવર સાંપડે છે. તે જળપાન મેં છે. તેથી અધ્યાત્મવિદ્યાનાં તત્ત્વો સમજવા માટે કોઈ કરીને તૃપ્ત થાય છે, પરંતુ કરૂણાવશ તેને પોતાની તૃપ્તિ 8 હું અધ્યાત્મવિદની સહાયની જરૂર પડે છે. કોઈ પણ રહસ્યપૂર્ણ પર્યાપ્ત લાગતી નથી. તે સરોવર કિનારાના વૃક્ષ પર ચઢીને છે પથ પર રાહબર વિના, માત્ર પોતાની મેળે ચાલી શકાતું નથી. અન્ય તૃષાતુરોને બોલાવે છે. બૂમો પાડીને કહે છે, “અરે ! અધ્યાત્મપથ સર્વાધિક રહસ્યપૂર્ણ પથ છે, તેથી અધ્યાત્મપથ તમે અહીં આવો. અહીં નિર્મળ નીરનું સરોવર છે. અહીં તમને શું પર ચાલવા માટે કોઈ માર્ગદર્શકની જરૂર પડે છે. જેમાં સંગીત યથેચ્છ જળ મળશે. અહીં તમારી તૃષા શાંત થશે.” શીખવા માટે સંગીતાચાર્યની સહાય લેવી પડે છે. ભૈરવી રાગ જીવનનું એવું વિધાન છે કે પરિતૃપ્ત વ્યક્તિ તૃષાતુરોને 3 માત્ર પોતાની મેળે કે માત્ર પુસ્તકની સહાયથી શીખી શકતો જળ માટે આહવાન કરે છે. આ આહવાન કરનાર પરિતૃપ્ત
નથી, તેમ પરમપદની પ્રાપ્તિના પથ પર પણ કોઈની સહાય વ્યક્તિ તે જ ગુરુદેવ! દૂ લેવી પડે છે, કોઈનું માર્ગદર્શન મેળવવું પડે છે.
પરમાત્માની અનંત શક્તિ છે. તેની અનંત અન્ય વિદ્યાના શિક્ષકો માટે શિક્ષક કે આચાર્ય કે અધ્યાપક શક્તિઓમાંની એક શક્તિ છે - માર્ગદર્શિકા શક્તિ. આદિ શબ્દ પ્રયોજાય છે, પરંતુ અધ્યાત્મવિદ્યા સર્વ વિદ્યાઓમાં જીવ આ સૃષ્ટિમાં ભગવતુ-પ્રાપ્તિ માટે આવે છે. જીવનું 3 વિશિષ્ટ સ્થાન ધરાવે છે. અધ્યાત્મપથ પરમપદની પ્રાપ્તિનો જીવન મૂલતઃ તેની અધ્યાત્મયાત્રા છે, તેની અધ્યાત્મશોધ
પથ છે, તેથી અધ્યાત્મપથના રાહબર માટે, અધ્યાત્મવિદ્યાના છે. આ યાત્રામાં, આ શોધમાં તે એકલોઅટૂલો નથી, * આચાર્ય માટે એક વિશિષ્ટ શબ્દનો પ્રયોગ થાય છે - ગુરુ! નિઃસહાય નથી. પરમાત્માની માર્ગદર્શિકા શક્તિ તેને સહાય છે 8 ૨. ગુરુ કોણ?
કરવા, તેને રસ્તો ચીંધવા સદા ઉદ્યત છે. આ માર્ગદર્શિકા શું જે શિષ્યને અધ્યાત્મપથ પર દોરી આપે તે ગુરુ છે. શક્તિ સાધકની આંગળી પકડે છે. પરમાત્માની આ છે + ગુરુ કોણ બની શકે? ગુરુની યોગ્યતા વિષયક પ્રાચીન ધારણા માર્ગદર્શિકાશક્તિ તે જ ગુરુતત્ત્વ છે. છે પ્રમાણે જે બ્રહ્મનિષ્ઠ અને શ્રોત્રિય હોય, તે ગુરુ બની શકે. ગુરુતત્ત્વ મૂલતઃ નિર્વેયક્તિક છે, નિરાકાર છે, પરંતુ તે * બ્રહ્મનિષ્ઠ એટલે બ્રાહ્મીસ્થિતિને પામેલ પુરૂષ અને શ્રોત્રિય તત્ત્વ જ્યારે કોઈ મહામહિમ વ્યક્તિમાં અભિવ્યક્ત થાય ત્યારે ?
એટલે વેદજ્ઞ અર્થાત અધ્યાત્મના શાસ્ત્રના જાણકાર. જે તે વ્યક્તિભાવ, વ્યક્તિરૂપ ધારણ કરે છે. આ વ્યક્તિભાવાપન્ન 8 બ્રહ્મનિષ્ઠ હોય અર્થાત અધ્યાત્મની સર્વોચ્ચ અવસ્થાને પામેલા ગુરુતત્ત્વ તે જ ગુરુદેવ છે. ગુરુદેવ ગુરુતત્ત્વના પ્રતિનિધિ દૈ શું હોય અને જે વેદવેદાંતના જ્ઞાતા પણ હોય તે જ ગુરુ બની છે. જેમ નિરાકાર જળ પાત્રમાં ભરાય ત્યારે પાત્રનો આકાર ? & શકે, તેમને જ ગુરુ બનવાનો અધિકાર છે.
ધારણ કરે છે, તેમ નિરાકાર ગુરુતત્ત્વ, નિવૈયક્તિ ગુરુતત્ત્વ, હું આ તો સર્વોચ્ચ આદર્શની વાત થઈ. બ્રહ્મનિષ્ઠ હોવું તે ગુરુદેવમાં અભિવ્યક્ત થઈને વ્યક્તિભાવ ધારણ કરે છે. * વિરલ ઘટના છે અને બ્રહ્મનિષ્ઠ તથા શ્રોત્રિય, બન્ને હોવું તે બ્રહ્મનિષ્ઠ અને શ્રોત્રિય ગુરુ, ગુરુતત્ત્વના આ પૃથ્વી કે તો અતિ વિરલ ઘટના છે. એવા બ્રહ્મનિષ્ઠ શ્રોત્રિય ગુરુની પરના પ્રતિનિધિ છે અને ગુરુદેવનો સાચો આદર્શ પણ તેવા ?
પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપચ વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપચ વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપરા વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપચ વિશેષાંક ૨ પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપચ વિશેષાંક
પ્રબુદ્ધ જીવન ભારતીય ગુરુપરંપરા વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુપરંપચ વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવન ભારતીય ગુરુપરંપચ વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપચ વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવનઃ ભારતીય ગુરુ પરંપચ વિશેષાંક
ઓગસ્ટ- ૨૦૧૭
પ્રવ્રુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગરુ પરંપરા વિશેષાંક ના
