________________
જીવન : ભારતીય ગુરુપરંપચ વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપરા વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપચ વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુપરંપચ વિશેષાંક ૨ પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપચ વિશેષાંક જ
11 પ્રબદ્ધ જીવન : ભારતીય ગરુ પરંપરા વિશેષાંક : ગૌતમબુદ્ધ મહાન ધર્મોપદેશક અને શ્રદ્ધેય ગુરુ:- તે મેં તમારે માટે કર્યું છે, આ વૃક્ષમૂળ છે, એકાંત આવાસો શું
ગુરુ કે આચાર્યનું કથન બુદ્ધિગ્રાહ્ય બને તે પછી જ તે છે, ધ્યાનત બનો... પ્રમાદ ન કરો. પાછળથી અફસોસ 8. સ્વીકારવાનો સ્પષ્ટ આદેશ આપનાર ગૌતમ બુદ્ધ તત્કાલીન કરનારા ન બનો. આ તમારે માટે મારું અનુશાસન છે'. ૪ સમયમાં પરમ આદરણીય અને શ્રદ્ધેય ધર્મગુરુ હતા. એક ભૌતિક સુખ-સમૃદ્ધિ પાંચ કામગુણોને ઉત્તેજિત કરનાર ? 3 આદર્શ ધર્મગુરુનું પ્રખર વ્યક્તિત્વ તેમનામાં પ્રગટ થાય છે. અને અંતમાં દુઃખ લાવનાર હોવાથી પોતાના શિષ્યોને કું તેમનો ધર્મ સ્વાખ્યાત હતો અને સંઘ સુમાર્ગ પર આરૂઢ હતો. “મક્ઝિમનિકાય'ના ધમ્મદાયાદ-સુત્તન્ત'માં તે કહે છેઃ } છે તેમના સમયના તેઓ શ્રેષ્ઠ આચાર્ય હતા. ધર્મચક્રપ્રવર્તન “ધર્માદાયકામેમિવશ્વને મવથ, મા મિલાયા’ - “મારા શિષ્યો છે દ્વારા તેમનું પ્રયોજન જનસમાજને શીલસદાચાર પ્રતિ ધર્મનો વારસો મેળવનારા બને- ધનસંપત્તિનો વારસો
અભિમુખ કરીને, દુઃખમુક્ત બનાવીને નિર્વાણને માર્ગ મેળવનાર નહિ'. હું અગ્રગામી બનાવવાનું હતું. ધર્મબોધ માટે ઉત્સુક શ્રમણ - શિષ્યોનું અભિવાદન :બ્રાહ્મણોને ધર્મબોધ આપવા જીવનનાં અંતિમ સમય પર્યન્ત
ગૌતમ બુદ્ધ ભિક્ષુસંઘના શાસ્તા હતા, પણ જ્ઞાનસંપન્ન તે તત્પર રહ્યા હતા. મહાન ધર્મગુરુ તરીકે તેમની વિશેષ
શિષ્યોના ભિક્ષુઓ સાથે થયેલા યોગ્ય ધર્મસંવાદોની તે પ્રશંસા : લાક્ષણિકતાઓનો પરિચય ત્રિપિટક-સાહિત્યમાંથી મળે છે,
કરતા અને તેમનું અભિવાદન કરતા. શિષ્યો પ્રત્યે તે જેટલા 5 જે નીચે પ્રમાણે છેઃ
વત્સલ હતા તેટલા જ વિશાળ હૃદયવાળા હતા. સારિપુત્ર, ; વત્સલ ધર્મગુરુ:
મોગ્દલાન, આનંદ વગેરે અધિકારી શિષ્યોને સભામાં ધર્મબોધ ? તથાગત પોતાને શરણે આવનાર ભિક્ષુને “આવ ભિક્ષુ' આપવાનું પણ કહેતા અને પ્રોત્સાહન હતા. ધર્મગુરુ તરીકે કહીને આવકારતા, પ્રવજિત કરતા અને ત્યાર બાદ કુશળ વૈદ્યની શિષ્યો પર વર્ચસ્વ સ્થાપવાનો તેમણે કદી પ્રયાસ કર્યો ન હતો. ફ્રિ જેમ આવશ્યકતા અનુસાર ધર્મનો ઉપદેશ આપીને ક્રમશઃ તેને ધમ્મદિશા ભિક્ષણી સાથે ધર્મચર્ચા કરીને ઉપાસક વિશાખે છે . નિર્વાણના માર્ગે અગ્રગામી બનાવતા. શિષ્યને તેની કક્ષા તથાગત પાસે જઈને તે ધર્મચર્ચાની વાત કરી ત્યારે ગૌતમ કે ૬ અનુસાર ધર્મસિદ્ધાંતોનું જ્ઞાન આપતા હતા. શિષ્યને બઢે કહ્યું હતું : “ધમ્મદિના ભિક્ષુણી પંડિતા છે... મહાપ્રજ્ઞા 3 પ્રમાદરહિત બનવાનો ઉપદેશ આપતા હતા પણ સાધનાને છે. વિશાખ, જો તેં મને આ પ્રશ્નો પૂછડ્યા હોત તો હું પણ ;
ક્ષેત્રે આગળ વધેલા ભિક્ષને સમાધિ, ધ્યાન વગેરેનો બોધ તને આ જ જવાબ આપત, જેવી રીતે ધમ્મદિના ભિક્ષુણીએ શું આપતા હતા. શિષ્યોને માટે ધર્મ સુબોધ અને સુગ્રાહ્ય બને જવાબ આપ્યો છે.' આનંદે કપિલવસ્તુના શાક્યોને કે છે તે માટે અનેક પ્રકારનાં દૃષ્ટાંતો અને આખ્યાયિકાઓનો પણ શેયમાર્ગનું વ્યાખ્યાન આપ્યું ત્યારે તેની પણ પ્રશંસા # વિનિયોગ કરતા હતા. ચતુર અશ્વપાલક જેવી રીતે અશ્વને ગૌતમબદ્ધ કરી હતી. ક્રમશઃ કેળવે છે તેવી રીતે ગૌતમ બુદ્ધ શિષ્યોને ક્રમાનુસાર
મહાન મનોવૈજ્ઞાનિક અને અપરિમેય શાનથી સંપન્નઃધર્મના સિદ્ધાન્તો સમજાવતા હતા.
ચાંડાળકુળ અને નિષાદકુળથી આરંભીને પંડિતો - શિષ્યોના હિતરક્ષકઃ
રાજાઓ - બ્રાહ્મણો વગેરેનાં મનને પારખવાની તેમની શક્તિ શિષ્યો તેમની સાધનામાં સતત પ્રગતિશીલ બની રહે અદભુત હતી. અન્ય મતના તર્થિકોને આ શક્તિ દ્વારા જ પોતે છે અને તેમને માટે ભિક્ષાત્રાદિનો યોગ્ય પ્રબંધ થાય તે માટે સાક્ષાત્કત કરેલા ધર્મના સિદ્ધાંતોને સચોટ રીતે સમજાવતા છે શું પણ ગૌતમ બુદ્ધ સતત જાગૃત રહેતા હતા. કેવા ગ્રામ-નિગમ હતા અને તેઓ ગૌતમ બુદ્ધનું શિષ્યત્વ સહજ રીતે સ્વીકારી ? છે કે પ્રદેશમાં રહીને બ્રહ્મચર્ય પાલન કરવું શ્રેયસ્કર બની રહે તે લેતા હતા. અંગુલિમાલનું માનસપરિવર્તન આ દૃષ્ટિએ જ માટે તે પૂરતી કાળજી લેતા અને યોગ્ય સૂચનો આપતા હતા. નોંધપાત્ર છે - એ ગૌતમ બુદ્ધની મહાન સિદ્ધિ છે. ગૌતમ
આચાર્યની પણ યોગ્યતાનું પરીક્ષણ કરીને પછી જ તેમનું બુદ્ધની પાસે બેઠેલા કષાયવસ્ત્રો ધારણ કરેલા પ્રવજિત અને ૪ & શિષ્યત્વ ગ્રહણ કરવાનો સ્પષ્ટ આદેશ તેમણે આપ્યો હતો. શીલવાન અંગુલિમાલને જોઈને રાજા પ્રસેનજિતે જે શબ્દો 8
અહીં શિષ્યો માટેની તેમની પ્રબળ હિતાકાંક્ષા જોઈ શકાય છે. કહ્યા તે ગૌતમ બુદ્ધના ધર્મગુરુના પદને અપાયેલી ઉત્તમ શિષ્યોને તે હંમેશા કહેતાઃ “શ્રાવકોના હિતેષી અનુકંપક અંજલિરૂપ છે. રાજા પ્રસેનજિત કહે છે: “આશ્ચર્ય ભત્તે!) શાસ્તાએ અનુકંપા કરીને જે કહેવું જોઈએ - કરવું જોઈએ, અભુત ભત્તે ! તમે કેવી રીતે ભગવાન અદાન્તને દાન્ત કરીને,
પ્રબુદ્ધ જીવન ઃ ભારતીય ગુરુપરંપરા વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુપરંપચ વિરોષક જ પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુપરંપચ વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુપરંપચ વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગુરુ પરંપચ વિશેષાંક
DLL.
ઓગસ્ટ - ૨૦૧૭
.
11 પ્રબુદ્ધ જીવન : ભારતીય ગરુ પરંપરા વિશેષાંક :
