Prabuddha Jivan 2015 03 Anekantvad Syadvad ane Nayvad Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 15

અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વા. માર્ચ ૨૦૧૫ • પ્રબુદ્ધ જીવન · અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૯ પૃષ્ઠ ૧૫ વાદ, સ્વાદુવાદ અને
અનેકાન્તવાદ, ચાવીદ અને વયવાદ વિશેષાંક 4 અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિરોષક % અનેકાન્તવાદ, ચાટ્વીદ અને વયવાદ વિશેષાંક - અનેકાંન્તવાદ, સ્યાદ્ વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકન્તિવીદ, સ્યાદ્વાદ
જે કાળના જે સૂક્ષ્મ અને સ્થૂળભેદ ઋજૂસૂત્ર નય સ્વીકારે છે. જે પૂરી પાડે છે-જે સ્વતંત્ર છે અને નથી પણ. આધારિત છે અને નથી {
વર્તમાનકાળમાં છે તે જ આપણને ઉપયોગી છે. અન્ય ઉપયોગમાં પણ.સાતે સાત નો વધુ ને વધુ શુદ્ધ અર્થ આપે છે. નયોનો વિષય ? છે નથી આવતા માટે આ નય એનો સ્વીકાર નથી કરતો. ઉદા. હાથી સૂક્ષ્મ છે. એક જ વસ્તુને જોવાની-સમજવાની આ ભિન્ન ભિન્ન બાજુઓ શું છેઅત્યારે છે–તો એનો સ્વીકાર પરંતુ પછી આવવાનો છે તો નય છે. આ સાતેય બાજુઓ મળીને સંપૂર્ણ ખ્યાલ આવે છે. આ સાતે હૈ એનો સ્વીકાર નથી કરતો.
નય મળીને જે શ્રુત બતાવે છે તે પ્રમાણભૃત' કહેવાય છે. આ બધા ? 8 (૫) શબ્દ નય-વસ્તુ વિશે વપરાતા શબ્દના, લિંગ, વચન, કાળ, નયો પરસ્પર સાપેક્ષ હોય તો જ સત્ય છે. અન્યથા મિથ્યા છે. દુર્તય 8 શું સંખ્યા વગેરે વ્યાકરણ ભેદ થતા અર્થોને જુદા જુદા તરીકે જાણે છે, પોતપોતાના સ્થાને અમુક નિશ્ચિત વસ્તુ બતાવે છે. ૬ અને બતાવે તે શબ્દ નય. આ નય અનેક શબ્દો વડે ઓળખાતા. આ રીતે નયો કે સાત પરિમાણ જેવા છે જે એ સંપૂર્ણ ચિત્ર રજૂ કે એક પદાર્થને એક જ માને છે. આ નય Grammatical approach કરવાનો પ્રયાસ કરે છે. એકબીજાનું ખંડન નથી કરતા પરંતુ ખંડન કું # ધરાવે છે. અર્થાતુ-ચોક્કસ વસ્તુ માટે ચોક્કસ શબ્દ પ્રયોગ કરવો કર્યા વિના પોતાની માન્યતાને સ્વીકારે છે. બીજા નયને સાપેક્ષ રહીને, ૐ શું એવું માને છે. મનુષ્યને બદલે ‘નર” અથવા “નારી’ એવા જ શબ્દોનો બીજી અપેક્ષાઓને આધીન રહીને વસ્તુનું યથાર્થ સ્વરૂપ બતાવે છે શું ૐ પ્રયોગ કરશે.શબ્દોનો પ્રયોગ કરશે. શબ્દ નય લિંગ, વચન, કાળ ત્યારે જ તેની ગણના “સ્યાદ્વાદ શ્રુત'માં થાય છે. છે વગેરે દ્વારા વસ્તુના અર્થમાં જે ફેરફાર થાય છે તે મુજબના અર્થમાં બે બાબતોને આપણે સમજી લઈએ. પરસ્પર વિરુદ્ધ એવા ધર્મોનો છે sp બતાવે છે. અહીં મુખ્યત્વે ભાષાનું વ્યાકરણ મહત્તવનો ભાગ ભજવે એક જ વસ્તુમાં સ્વીકાર કરવો, પૂરી સમજણથી સ્વીકાર કરવો. અને છે હું છે. આપણે એને વ્યાકરણવાદી, અંગ્રેજીમાં Gramatical Ap- (૨) વસ્તુ એક જ હોવા છતાં એના ભિન્ન ભિન્ન સ્વરૂપો બુદ્ધિમાં હું ૩ proach' કહી શકાય.
ઉદ્ભવે જ છે અને આ ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારની બુદ્ધિને આપણે “નય ૬ (૬) સમભિરૂઢ નય-શબ્દભેદે અર્થભેદ માને, તે સમભિરૂઢ બુદ્ધિ’ કહીશું. છું નય-એક જ વસ્તુને જુદાં જુદાં શબ્દો વડે જ્યારે ઓળખવામાં આવે પ્રત્યેક વસ્તુ અનેક ગુણ ધર્માત્મક છે. નયની સહાયથી, ભિન્ન હું ત્યારે તે શબ્દો પર્યાય બને છે-અર્થાત જ્યારે શબ્દનય એમ કહે કે- ભિન્ન ગુણધર્મોને જાણવાનું થતું જ્ઞાન જે છે, તે પણ ભિન્ન ભિન્ન છે. હું હું કુંભ, કળશ, ઘડો, આદિ જુદા શબ્દોથી ઓળખાતા પદાર્થ એક જ દરેક વ્યક્તિ પોત પોતાની શક્તિ અને સમજણ અનુસાર Caliber શું છે. જ્યારે સમભિરૂઢ નય કહે છે કે આ ત્રણેય પદાર્થો અલગ- & Catagery મુજબ સમજી શકે છે. વસ્તુને અંશથી જ્યોર જોવાય શું 8 અલગ છે.
ત્યારે મતભેદ ને સ્યા રહે છે. આ મતભેદોને નિવારવાનું સાઘન છે આ નય માને છે કે વસ્તુનું નામ બદલાતા વસ્તુના અર્થમાં પણ તે આ ‘નય-જ્ઞાન’ છે. ૩ ભેદ પડે છે. આ નય Specific Knowledge માં માને છે. આજે અનેક વસ્તુનો અનેક રીતે સ્વીકાર કરતા આ નય શીખવે છે
શ્રીકૃષ્ણના અનેક નામ હોય પરંતુ દરેક નામ સાથે જુદાં સંદર્ભો છે. ધર્મના આચરણમાં જૈન દાર્શનિકોએ બે નય કહ્યાં છે. (૧) શું હું રહેલા છે. આમ દરેક ચોક્કસ નામનો અર્થ હોય છે તેમ તે સ્વીકારે વ્યવહાર નય (૨) નિશ્ચય નય. વ્યવહાર-સાધન અને નિશ્ચય એ છે
સાધ્ય-સાધનો વડે સાધ્ય સિદ્ધ થાય છે. સાધનો વ્યવહારના ક્ષેત્રમાં છે કું (૭) એવંભૂત નય-આ નય ક્રિયાશીલ Active નય છે. શબ્દના આવે અને સિદ્ધ થનારું સાધ્ય એ નિશ્ચયના ક્ષેત્રમાં આવે છે. ધ્યાન મેં
ક્રિયાત્મક અર્થને તે ગ્રહણ કરે છે. જે વખતે તે ક્રિયા થતી હોય તે જ દ્વારા આત્માનો વિકાસ થાય ત્યાં ધ્યાન એ સાધન છે અને વિકાસ ૬ વખતે તે જ અર્થમાં શબ્દને સ્વીકારે છે–ટૂંકમાં જે ક્રિયા અત્યારે એ સાધ્ય છે. 8 ચાલુ છે તેના જ અર્થમાં તેનો સ્વીકાર કરવો. આ નય ક્રિયાભેદે આજે આજ નય દ્વારા આપણે મનને તપાસીએ છીએ. મન દુષિત 8
અર્થભેદ બતાવે છે. શબ્દના અર્થમાં ઉલ્લેખાયેલી ક્રિયા જે વખતે ન છે એ એ જ જુએ છે જેમાં એને સુખ મળે છે. પરંતુ મનનો નિશ્ચય એ હૈં થતી હોય તે વખતે એ અર્થમાં આ નય કબૂલ રાખતો નથી. ઉદા. આનંદ છે અને એ માટે એને વ્યવહારને બદલવાનો છે.
‘ગાયક' શબ્દનો અર્થ ‘ગીત ગાનાર' એવો થાય છે. અવંભૂત નય જ્યારે વ્યવહારમાં આચરણની વાત આવે ત્યારે નિશ્ચય નયને હું એને સર્વકાળે ગાયક તરીકે નહીં સ્વીકારે. એ માણસ જ્યારે ગીત નજર સામે રાખીને જ આપણો વર્તમાન Code of Conduct-આપણે હું
ગાવા રૂપી ક્રિયા કરતો હશે ત્યારે જ એને ગાયક તરીકે સ્વીકારાશે. નક્કી કરવો પડે. નિશ્ચય દૃષ્ટિ તત્ત્વ સ્પર્શી પવિત્ર જ્ઞાનની દૃષ્ટિ છે. મેં આમ જ ‘પૂજારી” જ્યારે પૂજાની ક્રિયા કરતો હશે ત્યારે જ ‘પૂજારી' આપણા વ્યવહારમાં દાખલ થઈ જતી અશુદ્ધિઓને દૂર કરવાનું અને શું છે અન્યથા નહીં.
અટકાવવાનું કામ તે કરે છે. માણસે પોતાનું આંતરિક અને બાહ્ય છું આમ આપણે સાત નો જોયા. જે આપણને મનોગત સમજણ બંને પ્રકારનું જીવન શુદ્ધ રાખવું જોઈએ.
અનેકાન્તવાદ, સ્વાદુવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક 4 અનેકાન્તવાદ, ચાર્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદુર્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્ વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદવીદ
અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્યાદુર્વાદ અને તેયવાદ વિશેષાંક ર્ક અનેકાંતવાદ, ચાટ્વીદ અને વયવીદ વિશેષાંક F અનેકાંતવાદ, ચાર્વાદ અને