Prabuddha Jivan 2015 03 Anekantvad Syadvad ane Nayvad Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 83

અનેકતવાદ, ચીર્વાદ માર્ચ ૨૦૧૫ • પ્રબુદ્ધ જીવન ૦ અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૯ પૃષ્ઠ ૮૩
પાદ, સ્યાદુર્વાદ અને
અને નયવાદ વિશેષક ૬ અનેકોત્તવાદ, સ્યાદવાદ અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને વયવાદ વિશેષક F અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક અનેકાdવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને વયવીદ વિશેષાંક 4 અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ
એકાન્તદૃષ્ટિ આતંકવાદ હૈ. ઉસમેં પર-સહિષ્ણુતા નહીં હોતી. સંદર્ભ સૂચિ: ૬ ઉસકા સિદ્ધાન્ત હી હોતા હૈ-“મરો ઔર મારો', કિન્તુ અનેકાન્તદૃષ્ટિ ૧. કુન્દકુન્દ ભારતી શોધ સંસ્થાન નઈ દિલ્લી કે પ્રવેશદ્વાર પર પ્રસારિતકા સિદ્ધાન્ત હૈ-“જીઓ ઔર જીને દો'. વહ સભી કો અપને સાથ- પ્રસારિત.
૨. બાબુ છોટે લાલ જૈન અભિનન્દન ગ્રન્થ (કલકત્તા) મેં પ્રકાશિત ઉનકે લેખ સે. $ સાથ પર કા ભી ધ્યાન રખના સિખાતી હૈ. મતભેદ હોતે હુએ ભી
૩. “યદવ તત્ તદેવ અતત્ યદેવૈકં તદેવાનેક, યદેવ સત્ તદેવાસત્, યદેવ ક ? મનભેદ ન રખને કી અદભુત કલા કા વિકાસ અનેકાન્તદૃષ્ટિ સે હી નિત્ય
તદેવાનિત્યમિત્યે કવસ્તુત્વનિષ્પાદકપરસ્પર € હોતા હૈ. અત: એકાન્તદૃષ્ટિ આગ્રહપૂર્ણ હોને સે વિવિધ વિવાદ વિરુદ્ધશક્તિદ્વયપ્રકાશનનમનેકાન્ત.” આચાર્ય અમૃચન્દ, સમયસાર5 કો જન્મ દેકર સર્વત્ર અશાન્તિ કા વાતાવરણ ઉત્પન્ન કરતી હૈ ઔર ટીકા, પરિશિષ્ટ. $ અનેકાન્તદૃષ્ટિ સર્વવિવાદોં કો સમુચિતરૂપ સે સુલઝાકર સર્વત્ર શાન્તિ
૪. આચાર્ય જટાસિહનદિ, વરાંગચરિત્ર, ૨૬/૮૩
૫. આચાર્ય સિદ્ધસેન સન્મતિસૂત્ર-૩/૬૯ કી સ્થાપના કરતી હૈ. અન્ત મેં મેં અપની બાત શ્રદ્ધેય પ.
૬. આચાર્ય અમૃતચન્દ, પુરુષાર્થસિદ્ધિ-ઉપાય, શ્લોક-૨. ૪ ચૈનસુખદાસજી ન્યાયતીર્થ કે હી એક મહત્ત્વપૂર્ણ કથન કે સાથ પૂર્ણ ૭. અનેકાન્ત ઔર સ્યાદ્વાદ (ગણેશ વર્ણી સંસ્થાન, વારાણસી), પૃષ્ઠ ૧૯ શું કરતા હૂં:
૮.જૈન ધર્મ, અહિંસા ઔર મહાત્મા ગાંધી (કુંદકુંદ ભારતી, નઈ દિલ્હી). ‘દુનિયા મેં બહુત સે વાદ હૈ, સ્યાદ્વાદ ભી ઉનમેં સે એક હૈ, પર ૯. પ્રાકૃતવિદ્યા, અપ્રેલ-દિમ્બર-૨૦૦૮, પૃષ્ઠ-૧૫૫
૧૦. ભારતીય દર્શન, પૃષ્ઠ-૧૧૪ ક વહ અપની અદ્ભુત વિશેષતા લિએ હુએ હૈ. દૂસરે વાદ વિવાદોં કો
૧૧. જૈન દર્શન (મહેન્દ્ર કુમાર ન્યાયાચાર્ય), પ્રાક્કથન, પૃષ્ઠ ૧૪ ૪ ઉત્પન્ન કર સંઘર્ષ કી વૃદ્ધિ કે કારણ બન જાતે હૈ તબ યાદ્વાદ જગત
૧૨. સ્યાદ્વાદ (પં. જવાહરલાલ શાસ્ત્રી), પૃષ્ઠ ૨૪૯ કે સારે વિવાદોં કો મિટા કર સંઘર્ષ કો વિનષ્ટ કરને મેં હી અપના
૧૩. સંસ્કૃતિ કે ચાર અધ્યાય, પૃષ્ઠ ૧૩૭ શું ગૌરવ પ્રકટ કરતા હૈ. સ્યાદ્વાદ કે અતિરિક્ત સબ વાદોં મેં આગ્રહ ૧૪. શ્રીમદ્ રાજચન્દ્ર, ભાગ-૧, પૃષ્ઠ : ૨૪૫ ૬ હૈ ઇસલિએ ઉનમેં સે વિગ્રહ ફૂટ પડતે હૈ, કિન્તુ સ્યાદ્વાદ તો નિરાગ્રહ
૧૫. સ્યાદ્વાદ (૫. જવાહરલાલ શાસ્ત્રી), પૃષ્ઠ-૨૪૯
૧૬. આચાર્ય શિવસાગર સ્મૃતિ ગ્રન્થ, પૃષ્ઠ ૫૪૬ ૬ વાદ હૈ, ઉસમેં કહીં ભી આગ્રહ કા નામ નહીં હૈ. યહીં કારણ હૈ કિ
૧૭. જૈન દર્શન (ગણેશ વર્મી સંસ્થાન, વારાણસી) પૃષ્ઠ ૪૭૪ ઇસમેં કિસી ભી પ્રકાર કે વિગ્રહ કા અવકાશ નહીં હૈ.”૨૦ * * *
૧૮. જૈન સમાજ ગ્રીન પાર્ક નઈ દિલ્લી દ્વારા આયોજિત વિકલાંગ સહાયતા ૬ શ્રી લાલબહાદુર શાસ્ત્રી રાષ્ટ્રીય સંસ્કૃત વિદ્યાપીઠ,
શિબિર મેં. નઈ દિલ્લી-૧૧૦૦૧૬.
૧૯. પ્રાકૃતવિદ્યા (અપ્રેલ-
દિમ્બર-૨૦૦૮) કવર પૃષ્ઠ-૨ દૂરભાષ : ૦૧૧-૨૬૧૭૭૨૦૭, ૯૮૬૮૮૮૮૬૦૭.
૨૦.પ્રાકૃતવિદ્યા (અપ્રેલ-
દિમ્બર-૨૦૦૮) પૃષ્ઠ-૧૧૧
અનેકીત્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને યવાદ વિશેષાંક અનેકodવાદ, ચાદ્ધવાદ અને વયવાદ વિશેષુક 5 અનેકોત્તવાદ, સ્પીદ્વવાદ અને વયવીદ વિશેષુક અનેકodવીદ, ચાવીદ અને નીવાદ વિશેષંક F અનેકdodવીદ, ચોદવીદ
અનેકાન્ત, સ્વાહાદ એવું સપ્તભંગી : એક સંક્ષિપ્ત વિવેચન
1 ડૉ. વીરસાગર જૈન
૬ અનેકાન્ત, સ્યાદ્વાદ એવે સપ્તભંગી-ઇન તીનોં કે પારસ્પરિક સે કથન મેં દોષ નહીં રહતા ઔર સમગ્ર વસ્તુ-સ્વરુપ કા સમીચીન શું # સંબંધ કે વિષય મેં લોગોં કો બડા ભ્રમ રહતા હૈ, યહાં ઉસે સંક્ષેપ પરતિપાદન હો જાતા હૈ. શું મેં સ્પષ્ટ કરને કા પ્રયાસ કિયા જા રહા હૈ.
ઇસ પ્રકાર હમ દેખતે હૈં કિ અનેકાન્ત વસ્તુ કા સ્વરૂપ હૈ ઔર ૐ અનેકાન્ત કા અર્થ છે-અનેક (અનન્ત) ધર્મ/ગુણ વાલી વસ્તુ. સ્યાદ્વાદ ઉસે કહને કી પદ્ધતિ શૈલી હૈ. દૂસરો શબ્દોં મેં, અનેકાન્ત શું ૐ જૈનદર્શન એક અનુસાર સભી વસ્તુઓં અન્નત ધર્મ ગુણ વાલી હૈ, વાચ્ય હૈ ઔર સ્યાદ્વાદ વાચક હૈ. છે અનન્ત ધર્માત્મક હૈ, અતઃ અનેકાન્તસ્વરૂપ હૈ. જૈનદર્શન કો અબ પ્રશ્ન હૈ કિ સપ્તભંગી ક્યા હૈ? હૈ ઇસીલિએ અનેકાન્તવાદી કહતે હૈ, ક્યોંકિ વહ પ્રત્યેક વસ્તુ કો ઉત્તર-અનેકાંત કહતા હૈ કિ પ્રત્યેક વસ્તુ મેં અનન્ત ધર્મ રહતે હૈ કું અનન્તધર્માત્મક માનતા હૈ. અનન્તધર્માત્મક કા અર્થ ભી માત્ર હૈ. સ્યાદ્વાદ કહતા હૈ કિ – ઉન્હેં સદા સ્યાત્ લગા કર હી કહો, તાકિ હું હું ઇતના હી નહીં હૈ કિ ઉસમેં અનન્ત ધર્મ રહતે હૈ, બલ્કિ યહ હૈ કિ ઉસ સમય ઉસકે અન્ય પ્રતિપક્ષી ધર્મ ભી ગૌણ રુપ સે પ્રતિપાદિત હું હૈ ઉસમેં ઐસે અનેક ધર્મ-યુગલ રહતે હૈ જો પરસ્પર વિરુદ્ધ ભી પ્રતીત હો સકે, ઉનકા અબાવ ન હો પાયે. કિન્તુ સપ્તભંગ સિદ્ધાન્ત ઔર છે { હોતે હૈ,
આગે બઢકર કહતા હૈ કિ વે પ્રત્યેક ધર્મ-યુગલ વાસ્તવ મેં સાત સાત કે હું અબ સ્યાદ્વાદ કા અર્થ સમજતે હૈ – અનેકાન્તાત્મક વસ્તુ કો ભંગ વાલે હૈ. યદ્યપિ ઉસકે મૂલ ભંગ દો હી કહે જાતે હૈ, પર યદિ છું È કહને કી એક વિશેષ પદ્ધતિ જિસમેં હર એક વાક્ય કો “ચાત્' કો બારીકી મેં જાએંગે તો ઉસકે સાત સાત ભંગ બનેગે. ઇસે હી સપ્તભંગી કું શું લગાકર બોલા જાતા હૈ, સ્યાદ્વાદ કહેલાતી હૈ. “ચાત્' પદ લગાને કહતે હૈ. ઉદાહરણાર્થ-વસ્તુ મેં અસ્તિ-નાસ્તિ, એક-અનેક, ભેદ- ૬ અનેકાંતવાદ, સ્યાદવાદ અને યવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્યાદવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્વાદુવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક F અનેકાંતવાદ, ચીવાદ અને