Prabuddha Jivan 2015 03 Anekantvad Syadvad ane Nayvad Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 81

અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ માર્ચ ૨૦૧૫ પ્રબુદ્ધ જીવન ♦ અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક
અનેકાન્ત-સ્યાદ્વાદ યા યહ સિદ્ધાન્ત વસ્તુ-સ્વરૃપ કો સમીચીનતયા સમઝને-સમઝાને મેં અત્યન્ત સમર્થ હોને સે દર્શન
વ્યક્તિ, પરિવાર, સમાજ, રાષ્ટ્ર ઔ૨ યહાં તક કિ સમ્પૂર્ણ વિશ્વ મેં સુખ-શાન્તિ સ્થાપિત કરને કી દૃષ્ટિ સે ભી બડા હી મહત્ત્વપૂર્ણ ઔર ઉપાદેય સમઝા જાતા હૈ. ઇસ સમ્બન્ધ મેં જૈનાચાર્યો ને તો અપના દૃષ્ટિકોણ પ્રબલતાપૂર્વક હી હૈ, કિન્તુ દુનિયા ભર કે સમાજશાસ્ત્રિયોં ઔ૨ ૨ાજનીતિજ્ઞોં ને ભી ઇસ સંબંધ મેં અપને વિચાર મુક્ત-કંઠ સે રખેં હૈં, જિનસે સિદ્ધ હોતા હૈ કિ સંપૂર્ણ વિશ્વ મેં વ્યાપ્ત ધર્માંધતા, સામ્પ્રદાયિકતા, અસહિષ્ણુતા, આતંકવાદ આદિ સીસમસ્યાઓં કી સમાપ્ત કર સામાજિક સૌહાર્દ ઔર સમરસતા કા વાતાવરણ બનાને મેં અનેકાન્તદૃષ્ટિ અત્યન્ત સમર્થ હૈ. યહાં તક ભી કહા જા સકતા હૈ કિ એકમાત્ર અનેકાન્તાદષ્ટિ હી ઇસકા સમીચીન ઉપાય છે. અધ ઉપાય હૈ, પ્રમાણસરૂપ હમ યહાં કતિષય જૈનાચાર્યોં ઔર વિશ્વ-પ્રસિદ્ધ દાર્શનિક, સામાજિક એવું રાજનીતિક ચિન્તકોં કે કથન | વિચાર ઉધૃત કર રહે હૈં. આશા હૈ, ઇનસે અનેકાન્તદૃષ્ટિ કી વ્યાવહારિક જીવન મેં ઉપયોગિતા ભલીભાંતિ સ્પષ્ટ હો સકેગી
પૃષ્ઠ ૮૧ પાદ, સ્યાદ્વાદ અને ઉપસ્થિત કરતા હૈ. વહ અપને અપને દૃષ્ટિકોણ કે અનુસાર વસ્તુ કે સ્વરૂપ કો માનકર પરસ્પર મેં વિવાદ કરને વાલે લોગોં મેં સમઝૌતા કે ક્ષેત્ર મેં તો બડા ઉપયોગી મહત્ત્વપૂર્ણ માના હી જાતા હૈ; કિન્તુકરાને મેં સમર્થ છે. આજ સંસાર મેં સર્વત્ર ત્રાહિ-ત્રાહિ કી પુકાર સુનાઈ પડતી હૈ. અશાંતિ સે ત્રસ્ત માનવ શાંતિ કી અભિલાષા કરતે હૈ, લેકિન ઉનકો પૂર્ણ શાંતિ નહીં મિલતી. શાંતિ કા થથાર્થ ઉપાય હૈ–વિભિન્ન દ્રષ્ટિકોણોં કા સમન્વય યા એકીકરણ. કિસી ભી વસ્તુ કો યદિ પૂર્ણ રુપ સે સમઝના હૈ તો ઇસકે લિએ વિભિન્ન દૃષ્ટિકોણોં સે ઉસકા નિરીક્ષણ કરના આવશ્યક હૈ ક્યોંકિ ઐસા ક્રિએ બિના; વસ્તુ કા પૂર્ણ રૂપ સમઝ મેં નહીં આ સકતા. કિસી ભી ભાત પર વિભિન્ન દષ્ટિકોણોં સે વિચાર કરને કા નામ હી સ્યાદ્વાદ છે ઔર એક દૃષ્ટિકોણ સે કિસી વિષય પર વિચાર કરના એકાન્તવાદ હૈ. એકાન્તવાદી અપને દૃષ્ટિકોણ સે સ્થિર કિએ હુએ સત્ય કો પૂર્ણ સત્ય માનકર અન્ય લોગોં કે દૃષ્ટિકોણ કો મિથ્યા બતવાતે હૈ, મતભેદોં તથા સંઘર્ષોં કા કારણ થહી એકાન્ત દૃષ્ટિ કે, જૈનદર્શન કા સ્યાદ્વાદ સિદ્ધાન્ન ભિન્ન-ભિન્ન મતભેદોં કો દૂર કરને મેં સર્વથા સમર્થ હૈ.'
તીન લોક કા અદ્વિતીય ગુરુ કે અનેકાન્તવાદ, ઉસકે બિના લોકવ્યવહાર ભી નહીં ચલ સકતા‘તસ્યાનેકાન્તવાદસ્ય લિંગં સ્વાચ્છબ્દ ઉચ્યતે।
અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને યવાદ વિશેષક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને તયવાદ વિશેષાંક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને તયવાદ વિશેષાંક - અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને તયવાદ વિશેષક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદવાદ
–પ્રો. ઉદયચન્દ્ર જૈન, વારાણસી વિરોધી સે પ્યાર કરને કી અદ્ભુત કલા સિખાતા હૈ અનેકાન્તવાદ‘જિસ પ્રકાર મેં સ્યાદવાદ કો જાનતા હૂં ઉસી પ્રકાર ઉસકો માનતા ભી . મુ યહ અનેકાન્ત બડા પ્રિય છે....પહલે મેં માનતા થા કિ મેરે વિરોધી અજ્ઞાન મેં હૈં. આજ મૈં. વિરોધિઓં સે પ્યાર કરતા હૂઁ.
-મહાત્મા ગાંધી
વયવાદ વિશેષર્ષક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્વવાદ અને તયવાદ વિશેષાંક અનેકાન્તવાદ, સ્યાવા
સામ્પ્રદાયિકતા, ધર્માન્યતા, અસહિષ્ણુતા આદિ અનેક સમસ્યાઓં કા સમાધાન છે અનેકાન્તવાદ
જૈનાચાર્યોં કી યહ વૃત્તિ અભિનન્દનીય હૈ કિ ઉન્હોંને ઈશ્વરીય આર્લોક કે નામ પર અપને ઉપદેશોં મેં હી સત્ય કા એકાધિકાર નહીં તાયા. ઇસકે ફલસ્વરૂપ ઉન્હોંને સામ્પ્રદાયિકતા ઔર ધર્માંધતા કે દુર્ગુણોં કો દૂ૨ ક૨ દિયા, જિસકે કારણ માનવ-ઇતિહાસ ભયંકર દ્વન્દ્વ ઔ૨ ૨ક્તપાત કે દ્વારા કલંકિત હુઆ. અનેકાન્તવાદ અથવા સ્યાદ્વાદ વિશ્વ કે દર્શનોં મેં અદ્વિતીય ...... સ્પાાદ સહિષ્ણુતા ઔર ક્ષમા કા પ્રતીક છે; કારણ વહ યહ માનતા હૈ કિ દૂસરે વ્યક્તિ કો ભી કુછ કહેના હૈ. સમ્યગ્દર્શન ઔર સ્યાદ્વાદ કે સિદ્ધાંત ઓદ્યોગિક પદ્ધતિ દ્વારા પ્રસ્તુતિ કી ગઈ જટિલ સમસ્યાઓં કો સુલઝાને મેં અન્યધિક કાર્યકારી હોંગે,
5 5
ક્યોંકિ અબ મૈં વિરોધિયોં કી દૃષ્ટિ સે અપને કો દેખ સકતા હું, મેરા
તદુક્તાર્થે બિના ભાવે લોકયાત્રા ન પ્રવર્તી ।।’અર્થ-ઉસ અનેકાન્તવાદ કા ચિહ્ન ‘સ્યાત્' શબ્દ હૈ, ઉસે કહે. અનેકાન્તવાદ સત્ય ઔર અહિંસા ઇન્હીં યુગલ સિદ્ધાન્તોં કા પરિણામ બિના લોક-યાત્રા ભી નહીં ચલ સકતી હૈ..
જૈશ વિણા યોગરો વિ વવહારો સન્નહા માં શિાઇ તસ્સ ભુવોગરો શર્મા અર્ણર્ગતવાયફ્સ ||" અર્થ-જિસકે બિના લોકવ્યવહાર ભી બિલકુલ નહીં ચલ સત્તા, ઉસ તીન લોક કે અદ્વિતીય ગુરુ અનેકાન્તવાદ કો મેં નમસ્કાર કરતા સર્વ વિવાોઁ કા વિનાશક (સમાધાન) હૈ અનેકાન્તવાદ‘પરમારમસ્યજીવં નિષિદ્ધજાત્યન્ધસિન્ધુરવિધાનમ્ । સકલનયવિલસિતાનાં વિરોધથનું નમામ્યને કાનમ્ ।। અર્થ-જો સંપૂર્ણ પરમાગમ કા પ્રાણ હૈ ઔર જિસમેં સભી નય ઇસ પ્રકાર વિશ્વાસ કરતે હૈં કિ જન્માન્ય વ્યક્તિઓં કે હસ્તિ-દર્શન સંબંધી વિવાદ કી ભાંતિ સર્વે વિવાદ સહજ હી સમાપ્ત હો જાતે હૈં ઉસ અનેકાન્તવાદ કો મૈં નમસ્કાર કરતા હૂં. વિભિન્ન દષ્ટિકોણોં કે સમન્વય કી અદ્દભુત કલા સિખાકર શાન્તિ સ્થાપિત કરતા હૈ અનેકાન્તવાદ
-ડૉ. એસ. વી. નિયોગી, ભૂતપૂર્વ ચીફ જસ્ટિસ
“સ્યાદવાદ વિભિન્ન દષ્ટિકોણોં કા સમન્વય હમારે સામને
તથા કુલપતિ, નાગપુર વિશ્વવિદ્યાલય
અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને તયવાદ વિશેષાંક + અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને તયવાદ વિશેષાંક અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને
સાહવાદ
અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્વવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને